|
نشريه اينترنتی جنبش سوسياليستی آرشيو
تو
|
|
آدرس لینک به این صفحه در سايت سازمان سوسياليستهای ايران: ـ |
چرا کودتاچیان به کاشانی نزدیک شدند؟ ـ حمیدرضا عابدیان
September 02, 2018
١ ـ با آنکه شصت و پنج سال از کودتا علیه دولت ملی دکتر محمد مصدق گذشته است، هنوز لایه های تو در توی کودتا برای جامعه ی ایرانی نامکشوف باقی مانده است و اسناد منتشره، تا این ساعت، ناتوان از بازگویی پیچیدگی های طراحی و عملیاتی این رویداد تعیین کننده ی در تاریخ معاصر ایران هستند. من از اینکه ما روزی به چنین اسنادی دسترسی داشته باشیم، دست کم در آینده ی نزدیک، کاملا ناامیدم. با این همه، فکر می کنم دقیق شدن در تاریخ نهضت ملی بر پایه‌ی همین اسناد محدود و گزینش شده به اضافه ی آرشیو مطبوعات، خاطره نگاری ها و پروژه های تاریخ شفاهی، می تواند به خلق تصویری از کودتا بیانجامد که علیرغم تار بودن، رفته رفته وضوح پیدا کرده و خلأ فقدان اسناد کافی در این زمینه را بپوشاند.
٢ ـ نسبت «کاشانی» و «کودتا» یکی از این موضوعات پیچیده و غامض در تاریخ نهضت ملی ست که همچنان مبهم باقی مانده است، البته اگر بخواهیم از روایات سیاست زده در این رابطه فاصله بگیریم. بحث این یادداشت واکاوی این نسبت است: بررسی چرایی نزدیکی کودتاچیان به کاشانی هرچند این پرسش از آن سو نیز قابل طرح است، اینکه ببینیم چرا کاشانی به کودتاچیان نزدیک شد، لیکن پرسش اخیر موضوع یادداشتی جداگانه است.
٣ ـ اما چرا کودتا چیان به کاشانی نزدیک شدند؟ پیشتر گفتیم که هدف از کودتا، جلوگیری از «کنترل» ایران بر منابع سرشار نفتی خود بود. کودتا در پی انعقاد قراردادی با ایران بود که تامین کننده ی چنین هدفی باشد و مصدق زیربار انعقاد چنین قراردادی نمی رفت.نطفه ی کودتا وقتی بسته شد که همه ی راههای قانونی برای کنار زدن مصدق آزموده شده و بی نتیجه مانده بود. بدیهی بود که انعقاد یک چنین قراردادی ذیل حاکمیت دولتی که پاسدار استقلال و آزادی میهن بود، امکان پذیر نبود.
۴ ـ اما آیا حذف مصدق و استقرار دولتی پلیسی، به تنهایی می توانست زمینه را برای انعقاد قرارداد مورد نظر فراهم کند؟ کودتا می توانست با ایجاد فضای خفقان و هراس آلود، توده ی مردم را مهار کند اما با نخبگان، تا زمان انعقاد قرارداد چه باید می کرد؟ می شد گروهی را تطمیع کرد. به حائری زاده نگاه کنید، همان که به شهادت مهندس حسیبی از اصحاب تلقین کاشانی در مخالفت با مصدق بود. حائری زاده بعد از کودتا، حکمی از دولت می گیرد و به عنوان سرکشی به سفارت خانه ها و کنسولگری های ایران در خارج از کشور، به اروپا می رود. این منتهای آرزوی او بعد از یک عمر مخالف خوانی با انگلیس بود. آرزویی که در دولت مصدق محقق نشده بود. حائری زاده، پیش تر، در نطقی که در مخالفت با تمدید لایحه ی اختیارات در مجلس هفدهم ایراد کرد « توقع ارجاع شغلی در خارج از ایران» را از شخص مصدق به زبان آورده بود( ۲۸ دی ماه ۱۳۳۱، جلسه ی شصتم مجلس شورا)و اینک به آرزوی خویش می رسید.
۵ ـ می شد گروهی را به جوخه ی اعدام سپرد، مثل فاطمی. می شد عده ای را به زندان انداخت، مثل شایگان، اما با کاشانی چه می شد کرد؟ در این مورد که در مسأله ی نفت، موضع کاشانی کاملا منطبق بر موضع مصدق بود، تقریبا تردیدی وجود ندارد. اسناد جدید نشان می دهند که آمریکا، به قدرت رسیدن ابوالقاسم کاشانی را خطرناک می دانست زیرا معتقد بود که دولت اش، همان خط مشی مصدق را دنبال خواهد کرد، البته این بار رادیکال تر و با توسل به خشونت و ترور مخالفان. در این مورد بخصوص، کاشانی اهل مصالحه نبود. از سویی تطمیع نمی شد و از سوی دیگر، اعمال گزینه های بدیل در مورد او نظیر زندان و اعدام غیر ممکن بود! کاشانی «آیت الله» بود و با او نمی شد آنی کرد که با دیگران بویژه اینکه کودتا، داعیه دار دفاع توامان از «سلطنت» و «دیانت» در برابر «کمونیسم» بود. با چنین ادعایی، تقابل با آیت الله به عنوان «نماد» دیانت چگونه امکان داشت؟
۶ـ در مورد کاشانی، تبعید هم بلاموضوع بود. اصحاب کودتا، خاطره ی بازگشت باشکوه کاشانی در قامت یک رهبر بلامنازع را از تبعید به لبنان در ۲۰ خرداد ۱۳۲۹ از یاد نبرده بودند. آنها نمی خواستند آینده ی قرارداد جدید را با تهدیدی بالقوه مواجه کنند. همین جاست که در مواجهه ی با کاشانی، تنها گزینه ی موجود، یعنی «تطمیع» که در این مورد بخصوص فاقد کاربرد بود جای خود را به گزینه ی دیگر ، یعنی«تخریب شخصیت» می دهد. کاشانی باید تخریب می شد تا مواضع قابل پیش بینی و احتمالی اش در مورد قرارداد جدید بی اثر بماند. این راز نزدیک شدن کودتا چیان به کاشانی بود!
٧ ـ در واقع نزدیک شدن کودتاچیان به کاشانی، نه برای استفاده از او در کودتا، که برای مهار این چهره ی بانفوذ نهضت ملی «پس از کودتا» بوده است. در مورد عدم احتیاج کودتاچیان به کاشانی، آبراهامیان صراحت دارد.او می گوید«آن ها به کاشانی احتیاج نداشتند.برگ برنده ی اصلی کاشانی، دسته های چاقوکشان بود که عوامل ایرانی سازمان های جاسوسی بریتانیا و آمریکا، یعنی برادران رشیدیان و برادران بوسکو، هرکدام به طور جداگانه با آنها در ارتباط بودند.»
٨ ـ طراحان کودتا با توجه به برخی از ویژگی های شخصیتی کاشانی و با استفاده از برخی تصمیمات مصدق، به طور فزاینده ای تعامل با کاشانی را علیه نخست وزیر پی گرفتند تا کاشانی را از نهضت ملی جدا کنند. این پروژه ، کاشانی را به دربار و نیروهای دست راستی نزدیک می کرد و این درست در زمانی اتفاق می افتاد که مصدق در حال تعیین تکلیف با دربار از طریق تفسیر قانون اساسی توسط هیأت هشت نفره بود. اینک کاشانی آشکارا در برابر مصدق قرار گرفته بود و همین، همه ی سوابق او در نهضت ملی را به حاشیه می راند. کاشانی به تدریج در حال از دست دادن سرمایه ی اجتماعی خود بود و کودتا چیان دقیقا همین را می خواستند. ـ [*] ـ
٩ـ وقتی قرارداد کنسرسیوم منعقد می شد، مصدق در زندان بود و علیرغم برخورداری از سرمایه ی اجتماعی، عملا نمی توانست روند تصویب و انعقاد آن را متوقف کند. کاشانی اما آزاد بود، بسیار هم مخالفت کرد، حتی فرزندش، مصطفی کاشانی، نطق پرمایه ای در مخالفت با قرارداد کنسرسیوم در مجلس هجدهم ایراد کرد ( ۲۵ و ۲۷ مهر ۱۳۳۳، جلسات ۵۶ و ۵۷ ) ، لیکن آیت الله ، سرمایه ی اجتماعی خود را از دست داده بود.در گزارش اطلاعاتی مورخ ۲۹ آذرماه ۱۳۳۲، از قول شیخ محمد ناظر آیت الله کاشانی می خوانیم: «آیت الله به طوری شکست خورده که دیگر به این زودی ها، امید فعالیت و مبارزه ی او نمی رود.وجهه ی آیت الله کاشانی، در بین بازاری ها و حتی ساکنین پامنار که از طرفداران جدی کاشانی بوده اند، به کلی از بین رفته و ساکنین پامنار اظهار عقیده می کنند که آیت الله کاشانی، نوکر انگلیسی ها بوده و افسوس می خورند که چرا چند سال در عقب او افتاده و مبارزه کرده اند و او را مسئول شکست مصدق السلطنه معرفی می کنند.»
١٠ ـ آری، کودتا موفق شده بود به شیوه ای بسیار پیچیده، هر دو رهبر نهضت را مهار کند اکنون همه چیز برای تصویب قرارداد کنسرسیوم آماده بود! کودتا پیروز شده بود.
به نقل از
https://telegra.ph/چرا-کودتاچیان-به-کاشانی-نزدیک-شدند-09-02
تاريخ انتشار در سايت سازمان سوسياليستهای ايران ـ سوسیالیستهای طرفدار راه مصدق در روزپنج‌شنبه ۱ فروردين ١٣٩٨ - ۲۱ مارس ۲۰۱۹
در همین رابطه:
ــ بگذار که هزاران هزار مصدق بشکفد ــ حمیدرضا عابدیان [نوشته ای که در نقد اظهارات آقای محمد قوچانی تحریرشده است.] ـ
ــ چرا کاشانی به کودتاچیان نزدیک شد؟ ـ حمیدرضا عابدیان
www.ois-iran.com/2019/farwardin-1398/ois-iran-8279-tcera-Kashani-beh-koderatchian-nazdik-shod.htm
ـــ متن کامل سخنرانی آیت الله طالقانی در روز ١۴ اسفند ١٣۵٧، در سالروز درگذشت دکترمصدق در احمدآباد