«خروج پادشاه؛ از واژگونی نظام سلطنت استبدادی، تا تدوام‌بخشی به اهداف نهضت»

به بهانه چهل سالگی خروج شاه از میهن.

 انقلاب واقعی ملت ایران در سال 1357 خورشیدی، همانا خروج محمدرضا شاه پهلوی از میهن بود. اکنون با گذشت چهل سال از خروج شاه، با تمام دشواری‌ها و زیان‌‌هایی که حاکمیت مستبد به ارمغان آورده، خروج شاه نشانة انقلابی بزرگ برای ملت و تاریخ ایران قلمداد می‌شود. زیرا ملت ایران سبب اصلی «استبداد» و «سلطه» را در «نظام سلطنتی» (میل و اراده فردی پادشاه) دانست. از همین روی دست توانای ملت توانست نماد صدها سال «سلطنتاستبدادی» را از میان بردارد.

 یادمان نرود که نَهضَت ملی ایران به رهبری «دکتر محمد مصدق» انقلابی بزرگ در تاریخ ایران است. رژیم پهلوی چنان‌که در ابتدا برای استقرار و استیلای خود، نیازمند کودتایی بر علیه قانون اساسی مشروطه بود، در دوره نَهضَت ملی نیز با شدت بیشتری سعی بر براندازی دولتی ملی‌ داشت که پایه‌های دموکراسی و حاکمیت ملی را به درستی بنا نهاده بود.

 رژیم پهلوی با همبستگی سه ابر قدرت؛ آمریکا، انگلیس و شوروی، سه طرح برای سرنگونی دولت ملی، تدارک دیدند. اما هوشمندی و درایت دولت، به ویژه شخص دکتر مصدق در 25 اَمرداد 1332 خورشیدی و مقاومت مردم در سه روز پیاپی، مانع از تحقق طرح شد. تا جایی‌که طبق گزارش‌های سیا، موجب سرشکستگی و پایان دادن به طرح‌های دیگر هم شد!

 باری نَهضَت ملی ایران «انقلابی بزرگ» در تاریخ معاصر ایران بود. خودِ دسایسی که استبداد و استعمار به ویژه از دوره دوم دولت دکتر مصدق، ایجاد می‌کردند، حاکی از یک انقلاب به معنای واقعی توسط ملت ایران به رهبری دکتر مصدق بود. طولی نکشید، به گفته شاه با توجه به شکست طرح نخست، شاه و ثریا که در رامسر منتظر ماندند، با بهم خوردن طرح کودتا، سراسیمه و البته با دستپاچگی عازم بغداد شدند. چندی بعد به ایتالیا رفتند. طبق اسناد، در آنجا شاه با سرخوردگی و افسردگی گفته بود: این سلطنت به من وفا نخواهد کرد و من همین‌جا یک تجارت بهم خواهم زد!

 خروج شاه و فرح در 26 دی‌ماه 1357 از میهن یادآور آن خروج شتابان و سراسیمه شاه و ثریا در 25 امرداد 32 است. بار نخست خروج شاه پیامد جنبش و نهضت ملی ایران بود. در آن زمان نهضت بزرگ ایران مانع از دسایس، بحران‌سازی‌، زورگویی، خودکامگی او شد. کودتای نافرجام 25 امرداد آخرین کوشش وی و همدستان انیرانی او بود که شکست کودتا موجب خروج / فرار او از میهن شد.

 در آن زمان خروج وی، تعبیر به سفر عادی نشد. بلکه کاملاً تعبیر به فرار می‌شد. دکتر مصدق در دادگاه نظامی بارها گفت: سفر شاه، به هیچ عنوان در نظر مردم به سفر تعبیر نشد، بلکه کاملاً به عناوین دیگری شایع شده بود!

✅در حال حاضر برخی بدون آگاهی از گذشته یا کتمان گذشته سخن از «میهن‌دوستی پهلوی» (!) می‌کنند. همین خروج آنان از میهن میزان پیوند آنان به میهن و ملت را نشان می‌دهد. نخست این‌که میهن‌دوستی، بدون در نظر گرفتن حق حاکمیت ملت و حقوق ملت معنایی ندارد. دوم این‌که چه میهن‌دوستی است که با یک اشاره سفارت بریتانیا مبنی بر کناره‌گیری از سلطنت و خروج از ایران، بدون اندک مقاومتی، میهن را ترک کرد!؟ (شهریور و مهر 1320).در مورد محمدرضا شاه؛ او با هر رویدادی که با منافع او و ابرقدرت‌ها ناسازگار بود، فرار را بر قرار شایسته می‌دانست!

در مورد نخست یعنی رضاشاه آحاد ملت به‌رغم حمله متفقین، نه تنها هیچ مقاومتی در مقابل خواسته سفارت بریتانیا نکردند، بلکه از خروج وی، بسیار شادمان و خرسند بودند. این‌که برخی مورخان از ترم «تبعید» برای خروج او بهره می‌گیرند، جای پرسش است؛ مگر ایشان عامل و نماینده بریتانیا بود که با ناخدمتی، به جزیره موریس و ژوهانسبورگ تبعید شدند!

 در مورد دوم، نه تنها بود و نبودِ محمدرضا وابسته به منافع انگلیس و سپس آمریکا بود، بلکه با هر جنبش و مقاومتی از سوی جامعه، مجبور به ترک کشور می‌شد (که این بخش از تاریخ پهلوی دست‌آویزی طنزآمیز برای روزنامه‌نگاران شده بود!)

✅  گرچه طرح کودتای 28 مرداد بر طبق اسناد از یک سال پیشتر یعنی در امرداد 1331 تدوین و تصویب شد و از سویی به گفته دکتر مصدق اگر کودتای 28 مرداد رخ نمی‌داد، بعدها این قدرت‌ها به هر طریق ممکن، دولت را سرنگون می‌کردند. اما بیداری و مقاومت مردم در سه روز پیاپی پس از 25 اَمرداد، نشان داد که حضور و نقش مردم در امکان یا عدم کودتا چقدر مؤثر است.

استیلای قدرت از طریق خلأ ایجاد می‌شود، هرگاه خلأیی توسط جامعه صورت گیرد، قدرت با ابزارهای نظامی، رُعب و وحشت [عملیات شوک‌درمانی] نقشه خود را عملی می‌کند. چه بسا حضور توانای ملت در روز 28 مرداد و البته روزهای آتی مانع از تحقق طرح کودتای می‌شد! کودتای 28 مرداد گرچه تلخ‌ترین روز تاریخ به ویژه در دوره معاصر است؛ اما برای وجدان‌های آگاه، بسی درس و اندرز داشت.

مهم‌ترین درس و تجربه تدوام‌بخشی آرمان‌ها و اصول نَهضَت در تمامی ادوار و فرو نگذاشتن آن اهداف‌ و درس‌ها بود. کمااین‌که فردای کودتای 28 مرداد، وجدان آگاه سران نَهضَت و برخی از آحاد جامعه، درصدد مقاومت و مقابله با به ثمر رسیدن اهداف کودتا بودند و نَهضت مقاومت ملی را با شعار «نهضت ادامه دارد»، پایه‌ریزی کردند. نهضت ملی (ایجابی)، کودتا بر علیه نهضت (سَلبی) و نهضت مقاومت ملی (ایجابی) پایه‌های تاریخی و نظری انقلاب 1357 بود. حتی بعدها همان آرمان و اهداف نهضت از زبان سران انقلاب 57 نیز شنیده شد.

ضمن پاس‌داشت آن انقلاب بزرگ، دو درس را می‌توان سرلوحه قرار داد: این نکته که نماد استبداد را تنها در قلمرو استبداد سلطنتی دیدند. درست است که حاکمیت‌ها نقش مهمی در ایجاد و استمرار استبداد داشتند، اما این پایداری استبداد، چه بسا موجب نهادینگی «فرهنگ استبدادی» نیز می‌شد. آنچه که در انقلاب بزرگ ایران نادیده گرفته شد، فرهنگ استبدادی بود. بقول مولوی: «ای شهان کشتیم ما خصم برون / ماند خصمی زو بتر در اندرون». شاید شرایط ایران، به ویژه سرعت رویدادها و بحران‌ها، امکان یک نهضت فکری و جنبش فراگیر روشنگرانه در کنار جنبش و انقلاب‌های سیاسی دوران معاصر را ایجاد نکرد. اما حال با درنگ بر گذشته می‌توان بر کمبودها چیره شد.

 نکته دیگر این‌که پس از میان برداشتن نماد سلطنت، جامعه در تحقق نظام جایگزین (= جمهوریت) که در اهداف خود روی آن پافشاری کرد، بر این پندار بود که با واژگون‌سازی نظام سلطنت، ارکان نظام جمهوریت حاکم می‌شود. درحالی‌که در تحقق آن، ضمن مقاومت باید مداومت نیز می‌کرد. زیرا رکود و فترت جامعه، موجب برآمدن نظامی اقتدارگرا شد.

 انقلاب بزرگ ایران برای آزادی، استقلال، جمهوری دموکراتیک و عدالت اجتماعی بود که همه آحاد ملت در شعارها و پیام‌های خود آن را اعلام می‌کردند. اما طولی نکشید این آرمان و اصول توسط اقتدارگرایان به ضد خود تبدیل شد و استبداد گذشته استمرار و استقرار (باتولید استبداد) یافت.

 مبادا این وضعیت فعلی که روزبروز خطیرتر می‌شود، موجب فراموشی وجدان عمومی نسبت به نبود آزادی‌های اساسی مندرج در قانون اساسی مشروطه، نبود استقلال، فقدان حاکمیت ملی، زیر پاگذاشتن حقوق شهروندی، سرکوب، اختناق و خفقان و استبداد مطلق رژیم پهلوی شود.

✅ شوربختانه عملکرد حاکمیت، موجب قیاس غیر منطقی بد و بدتر شده است. در حالی‌که ماهیت استبداد یکسان است و به طور بنیادین تفاوتی بین نظام‌های استبدادی نیست. عملکرد رژیم حاضر، موجب سپیدی روی سیاه رژیم پهلوی و مانع از عمومی‌سازی نقد استبداد، سلطنت استبدادی، و نظام پهلوی و چه بسا موجب عادی‌سازی و ایده‌‌آل‌نگری رژیم پهلوی در نزد برخی شود.

✅ جبهه ملی ایران با هر نظام استبدادی به هر شکلی مخالف است. به همان‌گونه که با استبداد حاکم مخالف است و نقدهای خود را به طور بنیادین بیان می‌دارد. به همین‌ میزان در گذشته و حتی زمان حاضر استبداد رژیم پهلوی را مورد نقادی قرار می‌دهد.

تحریریه «هواداران جبهه ملی ایران و پویندگان راه مصدق».
 

تاريخ انتشار  در سايت سازمان سوسياليستهای ايران ـ سوسیالیستهای طرفدار راه مصدق در روز جمعه ۲۸ دی ۱۳۹۷ - ۱۸ ژانويه ۲۰۱۹ 

در همین رابطه:

ــ «شاه رفت»؛ ماندگارترین تیتر تاریخ مطبوعات ایران

26 دی 1357 با تیتر «شاه رفت» روزنامه اطلاعات در اذهان و تاریخ ثبت شده است. بزرگ‌ترین فونت که در آن زمان موجود نبوده و با ابتکار سردبیر روزنامه ساخته شد...

www.ois-iran.com/2019/dey-1397/ois-iran-8206-Shah-raft.htm

ــ انقلاب بهمن سال ١٣٥٧ ــ سرنگونی رژیم محمدرضاشاه پهلوی

این مجموعه در رابطه با ٣٠ مین سالگرد انقلاب بهمن تنظیم شده است

در اين مجموعه برخی از مقالات  و گزارش ها و تحليل ها در باره انقلاب بهمن  درج شده اند.

www.ois-iran.com/ois-iran-WIZAHNAMAH-22_bahmane_1357-dar_sie_sale_gabl.htm

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ