نشريه اينترنتی جنبش سوسياليستی ن

تاریخ 16.10.2017

"خروج احتمالی آمریکا از برجام به معنای پایان این معاهده نیست"

از منظر حقوق بین‌الملل آیا آمریکا می‌تواند به طور یک‌طرفه برجام را لغو کند یا از آن خارج شود؟ در این صورت چه پیامدهای حقوقی گریبانگیر این معاهده خواهد شد. گفت‌وگو با سعید محمودی، کارشناس حقوق بین‌الملل.

پیش‌بینی می‌شود اگر آنطور که ترامپ گفته کنگره آمریکا ظرف ۶۰ روز آینده تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال نکند و بر روال سابق در چارچوب برجام بماند، احتمال دارد که ترامپ شخصا وارد عمل شود و در مقام رئیس‌جمهوری آمریکا خروج این کشور از برجام را اعلام کند.

در این صورت آیا برجام عملا از هم فرو خواهد پاشید؟ آیا آنگونه که برخی گفته‌اند با خروج آمریکا از این معاهده بین‌المللی، جز تکه کاغذی از آن باقی نخواهد ماند؟

"برجام نه یک سند حقوقی که یک توافق سیاسی است"

سعید محمودی کارشناس حقوق بین‌الملل در این باره به دویچه‌وله (فارسی) می‌گوید: «یک رئیس‌جمهور یا یکی از طرفین درگیر در این معاهده نمی‌توانند به تنهایی برجام را بر هم زده یا از حیز انتفاع ساقط کنند. ولی البته هرکدام از هشت عضو برجام (ایران، شورای امنیت، کشورهای پنج به علاوه یک) هر لحظه که بخواهند می‌توانند برجام را ترک کنند و هیچ تاثیر حقوقی هم نخواهد داشت و هیچ غرامتی هم لازم نیست بدهند.»

این کارشناس حقوقی تاکید می‌کند که برجام نه یک سند حقوقی بلکه یک توافق سیاسی است و برخلاف یک معاهده حقوقی که عهدشکنی در آن موجب مسئولیت می‌شود و عواقب حقوقی دارد و حتی می‌توان طرف عهدشکن را به دادگاه کشاند، در برجام اینگونه نیست، بنابراین ترامپ نمی‌تواند برجام را برای بقیه طرفها لغو کند اما خودش هر وقت که خواست می‌تواند آن را ترک کند.

به نظر این کارشناس حقوق بین‌الملل گفته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه چون شورای امنیت برجام را تایید کرده بنابراین هیچ کشوری نمی‌تواند آن را لغو کند صحیح نیست. او می‌گوید: «شورای امنیت قطعنامه‌ای را صادر کرده که لازم‌الاجراست معهذا در قطعنامه به طور مشخص لغت "تایید" را به کار برده یعنی چیزی را که طرفین با هم قول سیاسی دادند و مورد تایید شورای امنیت هم قرار گرفته است. اما این یک قطعنامه مطابق اصل ۷ اساسنامه شورای امنیت نیست که برای همه کشورهای دنیا از نظر حقوقی لازم‌الاجرا باشد تنها مواردی که در آن لازم‌الاجرا است مربوط به برداشتن تحریم‌هاست ولی کل این قطعنامه هیچ تعهد حقوقی برای طرفین ایجاد نکرده است. بنابراین برجام سند حقوقی نیست بلکه یک توافق سیاسی است.»

"آمریکا می‌تواند خواهان تجدید مذاکرات شود اما کسی قبول نمی‌کند"

دونالد ترامپ و برخی دیگر از مقام‌های آمریکایی مستقیم یا غیرمستقیم خواهان آن شده‌اند که مذاکرات در چارچوب برجام تجدید شود و مفاد دیگری به این توافق‌نامه اضافه شود. از نظر حقوق بین‌الملل آمریکا یا هریک از طرفین درگیر در برجام می‌توانند این تقاضا را مطرح کنند اما به عقیده سعید محمودی طرف‌های دیگر آن را نخواهند پذیرفت.

او می‌گوید: «برجام با گذشت بسیار زیاد طرفین و با بده بستان‌های بسیار زیاد به نتیجه کنونی رسیده است. به نظر من ایران مسائلی را در این معاهده پذیرفته که هیچ الزام حقوقی به پذیرش آنها نداشته، محدویت‌هایی را پذیرفته که هیچ کشور دیگر عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی تا حالا نپذیرفته است و تحت شدیدترین کنترل‌هایی است که تا کنون ظرف ۴۰-۵۰ سال گذشته سازمان انرژی اتمی روی کشوری اجرا کرده است. بنابراین در این شرایط من بعید می‌دانم که ایران حاضر به مذاکرات مجدد و پذیرش محدودیت‌های بیشتر باشد.»

"بعید می‌دانم ترامپ متن برجام را تا انتها خوانده باشد"

عمده انتقاداتی که ترامپ به برجام وارد می‌کند عملا درباره مسائلی است که اصولا درباره آنها در برجام صحبت نشده، مثل برنامه موشکی ایران و یا نقش ایران در بحران منطقه. به همین دلیل سعید محمودی می‌گوید: «برداشت کلی من این است که آقای ترامپ، خانم نیکی هیلی و اطرافیان خیلی نزدیک ترامپ متن برجام را از ابتدا تا انتها نخوانده‌اند، شاید هم لازم نبوده که بخوانند ولی به نظر می‌رسد حتی به گزارش‌های کارشناسان اطرافشان که قطعا برجام را خوانده و ظرایف و سابقه‌اش را می‌دانند هم به قدر کافی توجه نکرده‌اند یا متوجه نشده‌اند.»

استناد این کارشناس حقوقی از جمله به موضوع موشک‌های بالستیک ایران است که به گفته او: «در خود برجام هیچ صحبتی راجع به برنامه موشکی ایران نیست، ضمن اینکه آمریکا و بقیه در طول مذاکرات این را می‌خواستند اما ایران قبول نکرده ولی در قطعنامه شورای امنیت که برجام را تایید کرد ضمیمه‌ای هست به نام ضمیمه B که نقطه‌نظرات کشورهای پنج به علاوه یک است درباره مسائلی که در خود برجام روی آن توافق نشده از جمله به برنامه موشکی ایران اشاره شده و از ایران دعوت شده، دقیقا این عبارت انگلیسی به کار رفته: They call upon Iran که معنای مشخص آن این است که از ایران می‌خواهند به برنامه موشکی بالستیک که قابلیت حمل کلاهک اتمی دارد برای یک مدت معین نپردازد. به همین دلیل هیچ وظیفه حقوقی نه داخل برجام و نه داخل قطعنامه شورای امنیت برای ایران به وجود نیامده. اگر می‌خواستند این وظیفه حقوقی را ایجاد کنند باید می‌گفتند: Iran shall not.»

این کارشناس نتیجه می‌گیرد که این استدلال که برنامه موشکی ایران برجام را نقض می‌کند به هیچ وجه صحیح نیست.

سعید محمودی درنهایت معتقد است حتی در صورت پافشاری دونالد ترامپ بر خواست‌های "غیرمنطقی" و خروج امریکا از برجام، "این به معنای پایان قصه نیست و سناریویی که برای ایران پیش می‌آید به آن سیاهی که آمریکا تصویر کرده نخواهد بود".

"خروج احتمالی آمریکا از برجام پایان این معاهده نیست"