|
تابناك منتشر مي كند؛
ايران تا 40 روز قبل از انقلاب در محرمانه‌هاي بريتانيا
مجيد تفرشي: دوره زماني اسناد آزاد شده از يازدهم دي 56 تا دهم دي 57 شمسي است، ولي در موارد خاص، اسناد سال‌هاي گذشته نيز مورد بررسي قرار گرفته‌اند. از سوي ديگر، توانستيم با استفاده از حق شکايت، به شماري از پرونده‌هاي مربوط به مناسبات دفاعي و هسته‌اي ايران و بريتانيا دسترسي يابيم. «تابناك» به عنوان تنها رسانه فارسي‌زبان جهان، توانسته جزو معدود رسانه‌هايي باشد كه به اين اسناد دست يافته و آنها را در اختيار مي‌گيرد؛ بنابراين خواهيم كوشيد تا گزارش‌هاي تحليلي آنها را در سلسله مقاله‌هايي منتشر كنيم.
سايت «تابناك» با همكاري دكتر مجيد تفرشي، پ‍‍ژوهش‌گر و تاريخ شناس ايراني،
موفق شد به پرونده محرمانه و آزادنشده وزارت خارجه بريتانيا مربوط به
تحولاتي كه سي سال از زمان وقوع آنها گذشته، دسترسي پيدا كند. از آنجا كه
اين اسناد و محرمانه‌ها كه با سال آخر حكومت پهلوي در ايران هم زمان شده،
بسيار مهم و قابل توجه است، برآنيم تا اين اسناد را مورد بررسي قرار داده و
به صورت منظم در قالب «پنجره تابناك» با عنوان «آخرين سال پهلوي در
محرمانه‌هاي بريتانيا» منتشر كنيم. اين پنجره آغازي خواهد بود براي انتشار
ديگر مطالب در مناسبت‌هاي گوناگون.
اكنون اولين شماره از « آخرين سال پهلوي در محرمانه‌هاي بريتانيا» تقديم
مي‌شود.
سايت خبري ـ تحليلي «تابناك» كه تنها رسانه فارسي‌زبان است كه با همكاري
دكتر تفرشي به اين اسناد دسترسي پيدا كرده است، در نظر دارد در سلسله
مقالات متصل، ضمن انتشار مقالات تاريخي بر پايه اين اسناد، به نقد و بررسي
نقطه نظرات مطرح شده در اين اسناد بپردازد كه قالبا توسط سفير وقت بريتانيا
در تهران به وزارت امور خارجه بريتانيا گزارش شده و به تبع اصلي‌ترين
دستمايه انگليسي‌ها در اتخاذ سياست‌هاي خود در قبال حكومت پهلوي و انقلاب
اسلامي ايران بوده است.
لازم به ذكر است، تاكنون هيچ رسانه‌اي اين اسناد را در اين ابعاد گسترده
پوشش خبري نداده است و از آنحا كه حجم زيادي از اسناد آزادشده امسال درباره
ايران و انقلاب مردم ايران بوده است، «تابناك» براي جلوگيري از برداشت‌هاي
گزينشي و مغرضانه از محتواي اين اسناد مصمم است به تدريج اين اسناد را مورد
واكاوي و انتشار قرار دهد.
اين گزارش‌ها و محتواي اسناد مواضع «تابناك» نيست و صرفا انعكاس گزارش‌هاي
محرمانه بريتانياست كه پس از گذشت سي سال توسط آرشيو اسناد ملي بريتانيا از
دسترسي محرمانه خارج شده است.
«تابناك» براي استفاده هرچه بيشتر پژوهشگران و دانشجويان و اساتيد برخي از
اين اسناد را در قالب عكس يا مقاله‌هاي جداگانه‌اي بر روي صفحه خروجي خود
قرار مي‌دهد بنابراين استفاده از اين اسناد با ذكر منبع بلامانع است.
خاطرنشان مي‌شود، شايد برخي رسانه‌هاي داخلي يا خارجي گوشه‌اي از اسناد را
به فراخور موضع يا جهت‌گيري خود منتشر كنند و رسانه‌هاي داخلي نيز به دليل
دسترسي نداشتن به اصل اسناد، به انتشار مقالات هدفمند آنان مبادرت ورزند،
به همين دليل «تابناك» با احترام به همه اصحاب رسانه، تلاش مي‌كند اين
اسناد را به صورت جامع و كامل منتشر نمايد و براي پرهيز از شتابزدگي و
رعايت دقت كه تاحدودي زمان‌بر است، انتظار مي‌رود پژوهشگران و تحليلگران و
بينندگان محترم ما را در اين امر ياري رسانند.
پيش درآمد:
آرشيو ملي بريتانيا مطابق سنت ديرينه خود در نيمه دسامبر سال جاري، در
مراسمي شماري از پرونده‌هاي محرمانه و هنوز آزاد نشده مربوط به تحولاتي که
سي سال تمام از وقوع آن گذشته را در اختيار حدود سي نفر از پژوهشگران
برگزيده مدعو داخلي و بين‌المللي گذاشت تا در زمان باقيمانده تا موعد خارج
شدن اين اسناد از طبقه‌بندي و قرار گرفتن آنها براي استفاده عمومي، مقاله
يا مقالات خود بر اساس اين مدارک را در رسانه‌هاي همگاني معتبر بين‌المللي
منتشر کنند. من ـ دكتر مجيد تفرشي ـ که براي نهمين سال متوالي به اين مراسم
دعوت شده بودم، توانستم در يک فرصت کوتاه تقريبا ده روزه با يک کار فشرده
16 ساعت در روز با پژوهش روي اين اسناد، گزارش‌هاي جداگانه ـ و در عين حال
مرتبط با هم ـ درباره تحولات ايران در دوره يادشده را نوشته و در اختيار
علاقه‌مندان قرار دهم. گزارش‌هاي من در سال‌هاي پيش در ديگر رسانه‌هاي
فارسي زبان داخلي و خارجي منتشر شده‌اند و امسال براي نخستين بار در پايگاه
اينترنتي «تابناک» منتشر مي‌شوند.
امسال در مجموع حدود 70 پرونده و در حجم تقريبي حدود 15 هزار صفحه سند
مرتبط با ايران طي دو روز، نخست مورد بررسي سريع و اجمالي نگارنده و
همکارانش قرار گرفته و سپس حدود 6 هزار صفحه از آنها براي تصويربرداري
برگزيده شدند که مجموعه مقالات ارايه شده در اين مجموعه، حاصل بررسي و
مطالعه اين مدارک رسمي در آستانه آزادسازي توسط نگارنده هستند. دوره زماني
اسناد آزادشده و مورد مطالعه، عمدتا از اول ژانويه تا 31 دسامبر 1978
ميلادي مطابق با يازدهم دي 1356 تا دهم دي 1357 شمسي، يعني تا يک ماه و نيم
يا شش هفته پيش از پيروزي انقلاب اسلامي است، ولي در موارد خاص و به فراخور
نياز، به ويژه در موضوعاتي که از سال قبل ادامه داشته‌اند، اسناد سال‌هاي
گذشته نيز مورد بررسي قرار گرفته‌اند.
همانند سال‌هاي قبل، تعداد محدودي از پرونده‌هاي مربوط به ايران که قاعدتا
بايد بر اساس قانون سي سال، در سال جديد از طبقه‌بندي خارج شوند، به دلايل
مختلف هنوز آزاد نشده‌اند. موضوعات اين پرونده‌ها عبارتند از: «پيشنهاد سفر
خانواده سلطنتي بريتانيا به عربستان و ايران در سال 1979» (11 پرونده)،
«وضعيت سياسي داخلي ايران» (يک پرونده) و «شهروندان ايراني در بريتانيا»
(يک پرونده) از طبقه بندي خارج نشده‌اند. درصد کمتري از اسناد تازه آزاد
شده نيز با حذف بند يا بندهاي خاصي از محتويات آن ـ از طريق قراردادن کپي
بدون موارد حذف شده ـ از طبقه بندي خارج و ارايه شده‌اند. از سوي ديگر،
نگارنده امسال نيز مانند سال گذشته موفق شد با استفاده از حق شکايت بر اساس
قانون آزادي دسترسي به اطلاعات به تعدادي از پرونده‌هاي تاکنون آزاد نشده
مربوط به مناسبات دفاعي و هسته‌اي ايران و بريتانيا دسترسي پيدا کند که اين
اسناد در گزارشي بررسي خواهند شد.
لازم به ذکر است که نقل قول‌هاي مستقيم يا غير مستقيم و اغلب قريب به اتفاق
اظهار نظرات مندرج در اين مجموعه، از متن خود اسناد و يا فشرده‌اي از
محتويات آن هستند، مگر آن که منبع ديگري براي آنها ذکر شود. در اين مجموعه
سعي شده به جز در موارد ابهام‌زدايي و يا تکميل مشخصات يک فرد يا جزييات يک
رويداد، از منابع چاپ شده استفاده نکرده و حتي‌المقدور بخش‌هاي تكميلي را
نيز بر پايه ديگر اسناد منتشر نشده در آرشيوهاي بريتانيا انجام دهم. ديگر
آن‌که در متن اين مقالات اگر سال وقايع ذکر نشده، همواره منظور سال 1978
ميلادي است و در غير اين صورت سال تحولات ذکر شده است.
نيازي به توضيح نيست که گزارش‌هاي رسمي و ديپلماتيک و اسناد تاريخي، به
ويژه مجموعه مدارک محفوظ در آرشيو ملي بريتانيا حاوي اطلاعات مهمي از تاريخ
معاصر ايران و روابط خارجي آن هستند که در بسياري موارد نظير و جايگزين
آنها در منابع و آرشيوهاي داخلي وجود ندارند. با اين همه بايد دانست که اين
مدارک منابع تاريخ‌نگاري و نقطه‌نظرات ديپلمات‌ها و ديگر مقامات رسمي
بريتانيايي به شمار مي‌روند و مثل هر گزارش رسمي ديگري با همه اهميتشان،
نمي‌توانند خالي از حب و بغض يا پيش داوري و اشتباه باشند. از اين رو، با
وجود اهميت انکارناشدني آنها براي استفاده در پژوهش‌هاي تاريخي، به هيچ وجه
نبايد به آنها به ديده تاريخ خالص و محض نگريست.
اين گزارش‌هاي رسمي در واقع روايتي بسيار فشرده از يک مجموعه مهم و دست
نخورده درباره تاريخ انقلاب ايران هستند که در مدت زمان کوتاهي تهيه و
منتشر شده‌اند. از اين جهت، ناگزير ممکن است اشتباهاتي سهوي در اين روايت
راه يابد که نگارنده از همه پژوهشگران و علاقه‌مندان درخواست مي‌کند تا
براي رفع اين نواقص و توضيح ابهامات آن به او کمک کنند. انتشار اين مجموعه
گزارش به همراه گزارش‌هاي سال‌هاي قبل که در واقع برشي از روايت دست اول و
لحظه به لحظه توصيفي و تحليلي تاريخ انقلاب ايران و رويدادها و جريانات
سال‌هاي منجر به آن هستند، در واقع بايد مقدمه‌اي براي گردآوري کامل اين
منابع و سپس انتشار مقالات و کتب تحقيقي و ترجمه بر اساس آنها و يا انتشار
مستقيم برگزيده يا همه آنها باشد که اميدوارم به زودي با حمايت افراد و
مؤسسات علاقه‌مند در راه رسيدن به چنين اهدافي کوشا و سهيم باشم.
مطالعه اين مدارک منتشر نشده به درستي نشان مي‌دهد که با وجود گذشت سي سال
از سرنگوني نظام سلطنتي و استقرار نظام جمهوري اسلامي در ايران، هنوز تا چه
حد هنوز اطلاعات دست نيافته و مدارک منتشر نشده و دست اولي در باره آخرين
انقلاب بزرگ قرن بيستم وجود دارد. به باور نگارنده، برخلاف باور عمومي،
چنان‌که تاريخ يک علم صرفا مورد استفاده خواص و نخبگان نيست، استفاده از
آرشيوها و اسناد تاريخي نيز اگرچه امري تخصصي و آموختني است، ولي صرفا
وظيفه انحصاري متخصصان و مورخان نيست. آمارهاي منتشر شده نشان مي‌دهد که
بيشترين مراجعه کنندگان به آرشيو ملي بريتانيا را افراد عادي پي گير
ريشه‌هاي خانوادگي و تاريخي خود و يا علاقمند به بررسي تاريخ‌هاي محل سکونت
خود يا اجدادشان تشکيل مي‌دهند.
شايان ذکر است که نگارنده در نقل قول مستقيم از متن اسناد، در صورت نياز به
افزودن کلمه يا عباراتي براي بهتر منتقل کردن مفاهيم به مخاطب، کلمات
افزوده شده را به اين صورت [] و بين دو کروشه آورده است. در برخي موارد نيز
که قصد داشته‌ام مطلب را کوتاه کرده ولي همچنان نقل قول مستقيم بياورم، در
بين مطالب نقل شده مستقيم، از ... استفاده کرده تا ضمن حفظ اصالت متن نشان
دهم که بخشي از مطلب کوتاه شده است.
نگارنده در راه آماده‌سازي و انتشار گزارش‌هاي اين اسناد، امسال نيز مانند
سال‌هاي گذشته از همراهي و همکاري گسترده خانم مريم تهراني در آماده‌سازي
مقالات و همچنين از کمک‌هاي آقايان دکتر رضا مسعودي نژاد و علي فرد در
زمينه تصويربرداري و آماده‌سازي اسناد و خانم سورين گولد شانرو يکي از
مسئولان بخش رسانه‌اي آرشيو ملي بريتانيا در زمينه ايجاد تسهيلات براي
استفاده از اين مجموعه اسناد برخوردار بوده است که در اينجا از همه اين
عزيزان صميمانه تشکر مي‌کنم.
مجيد تفرشي
آخرين نکته اين که ضمن سپاس فراوان از همراهي و حسن نيت مسئولان پايگاه
محترم اينترنتي «تابناک» در انتشار اين مطالب، بايد تأکيد کنم که مسئوليت
اين مجموعه مقالات و گزارش‌ها به تمامي برعهده شخص نگارنده است و اين سايت
مسئول و لزوما مويد نوشته‌هاي من نيست، چنان‌که من نيز مسئول و لزوما مؤيد
ديگر نوشته‌هاي منتشر شده در «تابناک» نيستم.