13:10 گرينويچ - يکشنبه 14 سپتامبر 2008 - 24 شهریور 1387

احمدی زید آبادی
کارشناس مسائل ایران

ایران برنده یا بازنده تشنج در روابط روسیه و غرب؟

دمیتری مدودف رئیس جمهور روسیه ضمن هشدار نسبت به اقدام یکجانبه نظامی علیه ایران، تاکید کرده است که کشورش در حال حاضر موافق تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نیست و همچنان از مذاکره برای حل بحران هسته‌ای جمهوری اسلامی حمایت می‌کند.

از زمانی که روابط روسیه و جهان غرب بر سر جنگ گرجستان متشنج شده، نوع همکاری روسیه با آمریکا و متحدانش در پرونده هسته‌ای ایران نیز با ابهام مواجه شده است.

تاکنون روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل در چارچوب گروه ۱+۵ عملا به همکاری با غرب در مقابل ایران پرداخته و به تمامی قطعنامه‌های شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل در مقابله با برنامه هسته‌ای ایران رای مثبت داده است.

در حال حاضر که آمریکا و متحدانش در پی تشدید تحریم‌های بین المللی علیه ایران هستند، این پرسش برای ناظران سیاسی پیش آمده که آیا روسیه سیاست قبلی خود مبنی بر همکاری محتاطانه با غرب را ادامه خواهد داد و یا اینکه در سایه بحران گرجستان، به تجدید نظر جدی در رویکرد خود نسبت به برنامه هسته‌ای ایران مبادرت خواهد کرد؟

روسیه رو به کدام سو؟

پاسخ پرسش فوق مستلزم روشن شدن این نکته است که روسیه می خواهد تا کجا در برابر غرب پیش برود.

اگر روسیه در پی کاهش تشنج در روابط خود با غرب و حل بحران گرجستان از راه همکاری و تعامل با آمریکا و اتحادیه اروپا باشد، در آن صورت ماجرای گرجستان تاثیری بر رویکرد کرملین در برابر برنامه هسته‌ای ایران نخواهد داشت.

مساله اما این است که در کوتاه مدت بعید به نظر می‌رسد که روابط روسیه و غرب به حال عادی باز گردد چرا که آمریکا و اتحادیه اروپا در سیاست خود مبنی بر کاهش نفوذ و سلطه روسیه بر منطقه قفقاز و آسیای مرکزی مصمم به نظر می‌رسند و روسیه نیز به نوبه خود، حاضر به رها کردن این دو منطقه نیست.

از این رو، احتمالا تشنج در روابط روسیه و غرب تا دستیابی احتمالی دو طرف به راه حلی استراتژیک درباره منطقه قفقاز و آسیای میانه ادامه خواهد یافت.

با این همه، صرف ادامه تشنج در روابط روسیه و غرب، لزوما به معنای ایجاد فضای مساعدتر برای برنامه هسته‌ای ایران در سطح بین المللی نیست.

روسها ممکن است برای حفظ منافع خود در آسیای میانه و قفقاز و یا آنچه خود «خارج نزدیک» می‌نامند، سیاست پیچیده‌تری در برابر غرب در پیش گیرند، سیاستی توام با تضاد و همکاری به گونه‌ای که بحران پیش آمده از کنترل خارج نشود.

برای این منظور، روسها ممکن است حوزه تضاد خود با غرب را به پافشاری بر حفظ منافعشان در «خارج نزدیک» محدود کنند و در مقابل، به سیاست همکاری خود با غرب در سایر بحران‌های منطقه‌ای و بین المللی ادامه دهند.

ایران متحد روسیه در جنگ سرد؟

اگر روسیه چنین سیاستی را در پیش گیرد، روشن است که ایران بازنده آن خواهد بود چرا که در آن صورت برنامه هسته‌ای ایران یا از حوزه منازعه روسیه و غرب خارج می‌شود و روند تصویب قطعنامه‌های الزام‌آور در شورای امنیت علیه ایران ادامه می‌یابد و یا اینکه روسیه برای گرفتن امتیاز از غرب در «خارج نزدیک» به همکاری موثرتر با غرب علیه ایران می‌پردازد.

در واقع فقط تصمیم روسیه به یک رویارویی تمام عیار با غرب و احیای جنگ سرد ممکن است بر برنامه هسته‌ای ایران تاثیر مستقیم بگذارد.

اگر روسها حفظ منافع خود در قفقاز و آسیای مرکزی را جز از طریق احیای جنگ سرد ممکن نبینند، در آن صورت برای اتحاد با هر کشور مخالف آمریکا در سطح جهان ترغیب خواهند شد و یکی از مهمترین این کشورها نیز ایران خواهد بود.

چنانچه ایران به عنوان متحد روسیه در یک جنگ سرد جدید تعریف شود، در آن صورت، روسیه اجازه نخواهد داد که قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای امنیت به تصویب رسد.

تحقق چنین سناریویی اما بسیار ضعیف به نظر می‌رسد چرا که روسیه در مجموع امکان یک رویارویی تمام عیار شبیه دوران جنگ سرد با غرب را ندارد و مهمتر از آن، چنین حرکتی از جانب روسیه، دست آمریکا را برای در پیش گرفتن سیاست یکجانبه گرایی در سطح بین المللی باز خواهد کرد.

در یک سیاست یکجانبه، آمریکا حتی ممکن است به سمت از اثر انداختن شورای امنیت سازمان ملل حرکت کند، موضوعی که روسیه را از یک جایگاه قانونی قدرتمند در نظام جهانی محروم خواهد کرد.

بدین ترتیب، بعید است که روسیه برای جلوگیری از تحریم های بیشتر علیه ایران، روند پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت را به بن بست بکشاند، اما اگر این اتفاق هم بیفتد، روسیه در نظام بین الملل از چنان جایگاهی برخوردار نیست که قادر باشد مانع اقدام‌های یکجانبه آمریکا و متحدانش علیه ایران شود.

با این حساب، امیدواری برخی محافل سیاسی تهران به شکاف بین اعضای شورای امنیت و یا فروپاشی گروه ۱+۵ حتی در صورت تحقق آن، فضای لازم را برای ادامه برنامه هسته‌ای ایران فراهم نخواهد کرد.