|
ريشه يابی ترور بينظير بوتو
ع.
سهند
12 ديماه 1386
به نقل از سايت
صداي مردم
_ 1386-10-13
www.sedayemardom.net
خانم بی نظير بوتو، نخست وزير پيشين پاکستان و رهبر حزب مردم پاکستان در روز 27 دسامبر 2007 در جريان يک ميتينگ انتخاباتی ترور شد. خبرگزاری ها گزارش داده اند که طالبان يا وابستگان به آن، مسؤل ترور خانم بوتو هستند. با توجه به اينکه:
1-
دور دوم نخست وزيری خانم بوتو از
سال 1993 تا 1996 طول
کشيد،
2- اولين فعاليت نظامی
عمده طالبان در اکتبر-نوامبر 1994 اتقاق افتاد و طی
آن طالبان از جنوب
افغانستان برای تصرف قندهار و مناطق اطراف آن حرکت کرد؛ و اين
نيروی گمنام که از حمايت
همه جانبه دولت خانم بی نظير بوتو، و شريک دولت ائتلافی او
يعنی حزب «جماعت علمای
اسلام»- پدر خوانده طالبان- برخوردار بود و توانست در عرض
کمتر از سه ماه کنترل 14
استان از 34 استان افغانستان را تصرف کرده و در سپتامبر
1996 وارد کابل شود،
3- خانم بوتو چند روز بعد
از تصرف کابل بدست طالبان در
تلويزيون پاکستان خود را
«مادر طالبان» ناميد،
می توان تيتری که هر چند
گاه
يکبار در صفحه حوادث روزنامه ها
ظاهر می شود را در اينجا تکرار کرد و گفت «مادری
بدست فرزند خود به قتل
رسيد!»
اگرچه خانم بوتو در دوران بعد از يازده سپتامبر تغيير «گفتمان» داد- تا جايی که خود را يکی از متحدين ايالات متحده در جنگ با ترور اعلام کرد و مبارزه با «بنيادگرايی» را هدف اصلی کارزار انتخاباتی خود قرار داده بود- اما ترور جنايتکارانه او در درجه اول نشان دهنده نارسايی مرگبار برنامه سياسی است که او دنبال می کرد: خانم بوتو می خواست مشکلی که دنباله روی او از سياست ديروز آمريکا ايجاد کرده است را با دنباله روی از سياست امروز آمريکا حل کند.
نوشتار زير نقش سياست ديروز آمريکا در ايجاد مشکلات امروز پاکستان و بخشی از مشکلات منطقه را بررسی می کند. در تهيه اين نوشتار از فصل سوم کتاب «مسلمان خوب، مسلمان بد» نوشته محمود ممدانی استفاده شده است.
***
کمتر از پنج سال بعد از
شکست آمريکا در ويتنام، سياست خارجی
آن کشور متحمل شکست های
ديگری شد. در سال 1979 دو انقلاب مردمی در ايران و
نيکاراگوئه، حکومت های
ديکتاتوری دست نشانده آمريکا را سرنگون کردند و در همانسال
نيروی های ارتش شوروی برای
کمک به انقلاب ثور افغانستان وارد آن کشور شد.
دستگاه سياست خارجی ايالات متحده ادعا می کرد که شکست ديکتاتوری های دست نشانده آمريکا در جهان سوم نشانگر اين است که شوروی بسوی تصرف کامل جهان حرکت می کند. دولت ريگان مقابله با گسترش نفوذ و قدرت شوروی- به هر طريق و با استفاده از هر ابزار- را هدف اصلی سياست خارجی خود قرار داد، و در نتيجه، افغانستان به ميدان اصلی اجرای سياست خارجی دولت آمريکا مبدل شد.
انقلاب بهمن 1357 ايران تاثير عميقی بر جنگ در افغانستان داشت. انقلاب ايران به تغيير ساختاری در روابط ايالات متحده و اسلام سياسی منجر شد. پيش از آن، آمريکا جهان را چنين تصور و ترسيم می کرد: در يک طرف اتحاد شوروی و ناسيوناليسم رزمنده جهان سوم قرار داشت و آمريکا آن ملت گرايی ضد امپرياليستی را بعنوان ابزاری در خدمت طرح های شوروی ارزيابی می کرد؛ در طرف ديگر اسلام سياسی قرارداشت که آمريکا آن را متحد خود در مبارزه عليه اتحاد شوروی می دانست. به اين دليل بود که ايالات متحده در اندونزی از «سرکات اسلامی» عليه سوکارنو، در پاکستان از «جماعت اسلامی» عليه ذالفقار علی بوتو، و در مصر از «اخوان المسلمين» عليه ناصر حمايت می کرد. اين نظر و انتظار که اسلام سياسی بمثابه يک سپر محلی در برابر ناسيوناليسم سکولار عمل خواهد کرد مورد حمايت متحدين آمريکا در منطقه-از اسرائيل گرفته تا رژيم های محافظه کار عرب- نيز بود. اسرائيل اميدوار بود که با تشويق يک جنبش اسلامی در مناطق اشغالی رقيبی در برابر ملت گرايی سکولار سازمان آزاديبخش فلسطين ايجاد کند. دستگاه اطلاعاتی اسرائيل طی انتفاضه اول جهت مقابله با نفوذ سازمان آزاديبش فلسطين، به حماس امکان و اجازه داد بدون مانع فعاليت کند- دانشگاه و حسابهای بانکی خود را بازکند، و احتمالاً به حساب های بانکی آن کمک هم کرد. کمی بعد، حماس انتفاضه دوم را که از انتفاضه اول بسيار نيرومندتر است، سازماندهی کرد. انور سادات در مصر بعنوان ناجی اسلام سياسی ظاهر شد و بين سالهای 1971 و 1975 برای مقابله با ناصريست ها و کمونيست های مصر، اسلام گرايان را از زندان آزاد کرد و نخست به آنها آزادی بيان و اظهار نظر داد و کمی بعد به آنها آزادی تجمع و تشکل داد. هدف از ذکر اينموارد بی اعتبار کردن نقش امروزين اين جنبش ها در صحنه سياسی خارميانه نيست، بلکه يادآوری اين نکته است که چگونه سياست های امپرياليستی در آسياب مبارزات رهايی بخش خلقها و ديالکتيک حاکم بر مبارزات اجتماعی، می توانند به نتايج ناخواسته برای آنها بيانجامند.
انقلاب ايران به ايالات متحده چيزی را آموخت که برخی از نيروهای سياسی ايران هنوز آن را نياموخته اند: ضرروت تمايز بين دو چهره انقلابی و نخبه گرای اسلام سياسی. چهره انقلابی اسلام سياسی سازماندهی جنبش های اجتماعی اسلامی و مشارکت توده ای را برای ايجاد يک حکومت اسلامی مستقل ضرروی می داند. چهره نخبه گرای اسلام سياسی، برعکس، به مشارکت مردم در امور بدبين است، برداشت آن از حکومت اسلامی آن نوع حکومتی است که بجای تشويق و ترغيب مشارکت مردمی و توده ای، آن را مهار کند. آمريکا همچنين آموخت که وجود اين دو گرايش را در حاکميت برآمده از انقلاب بهمن ببيند و سياست خود در ايران را در جهت تضعيف اسلام انقلابی و تقويت اسلام نخبه گرا متمرکز کند.
انقلاب نيکاراگوئه درس های کاملاً متفاوت ديگری به ايالات متحده آموخت: چگونگی سازماندهی و دنبال کردن يک جنگ ضد-انقلابی با استفاده از همه ابزار علنی و مخفی. بعلاوه، اين اولين تلاش مهم برای عقب راندن ناسيوناليسم چپگرای جهان سوم به دولت ريگان آموخت که چگونه از حمايت محافل مختلف برای رسيدن به يک هدف واحد استفاده کند. درس ديگر اين بود که چگونه از قاچاق مواد مخدر برای تأمين بودجه يک جنگ ضد-انقلابی استفاده شود. ايالات متحده درسهای خود از انقلاب های ايران و نيکارگوئه را در افغانستان به کاربست.
پاکستان و جنگ اول آمريکا در
افغانستان
کمک
مخفيانه آمريکا به مخالفان
رژيم انقلابی افغانستان قبل از ورود ارتش شوروی به آن
کشور شروع شد. اسناد سيا و
وزارت امورخارجه آمريکا که در جريان اشغال سفارت آمريکا
در تهران بدست آمده نشان
می دهند که ايالات متحده بدون سر و صدا از آوريل 1979
(هشت
ماه قبل از ورود ارتش شوروی به افغانستان) در پاکستان با نمايندگان شورشيان
افغانی ملاقات و مذاکره می
کرد. مصاحبه برژنسکی مشاور امنيت ملی کارتر در گفتگو با
«نول
آبزواتور» چاپ پاريس(مورخ 15 تا 21 ژانويه 1998) اين را تأييد می کند:
پرسش:
رابرت گيتس، سرپرست سابق
سيا در خاطرات
خود [از سايه ها] می گويد
سرويس های اطلاعاتی آمريکا کمک به مجاهدين در افغانستان
را شش ماه قبل از مداخله
شووری شروع کردند. در آن زمان، شما مشاور امنيت ملی
پرزيدنت کارتر بوديد.
بنابراين شما در اين امور نقشی داشتيد. آيا اين درست
است؟
برژينسکی:
بله. براساس روايت رسمی
تاريخ، کمک سيا به
مجاهدين در 1980 شروع شد،
يعنی بعد از آنکه ارتش شوروی در 24 دسامبر 1979 به
افغانستان تجاوز کرد. اما
واقعيت، که تاکنون پنهان نگهداشته شده است، کاملاً خلاف
اين است. در واقع، در 3
ژوئيه 1979 بود که پرزيدنت کارتر اولين حکم کمک مخفی به
مخالفان رژيم هوادار شوروی
در کابل را امضاء کرد. و در همان روز، من ياداشتی خطاب
به رييس جمهور نوشتم و در
آن به او توضيح دادم که به نظر من اين کمک موجب دخالت
نظامی شوروی خواهد شد.»
انقلاب ثور 1978 افغانستان موجب تغيير سرنوشت سازی در روابط ايالات متحده با پاکستان شد. پيش از آن دولت کارتر در سال 1977 در پاسخ به کارنامه حکومت پاکستان در زمينه حقوق بشر (که يک نمونه آن به دار آويختن ذوالفقار علی بوتو نخست وزير پاکستان به دست ارتش آن کشور بود) و به دليل فعاليت های بين المللی رژيم پاکستان برای گسترش توليد سلاح های اتمی، کمک به آن کشور را قطع کرده بود. انقلاب ثور و ورود نيروهای شوروی به افغانستان همه اينها را تغيير داد. کارتر کمک های اقتصادی و نظامی به رژيم ضيا الحق را از سر گرفت و پاکستان بعد از اسرائيل و مصر به سومين کشور دريافت کننده کمک های آمريکا مبدل شد.
با شروع رياست جمهوری رونالد
ريگان همکاری بين سازمان اطلاعاتی
آمريکا و سازمان اطلاعاتی
پاکستان بنحو بيسابقه ای گسترش يافت و اين دو سازمان
اطلاعاتی دو هدف مشترک
نظامی و سياسی زير را در ارتباط با افغانستان تعيين کردند:
حداکثر افزايش در توان
نظامی مجاهدين، و جلب اکثر اسلام گرايان ضد-کمونيست برای
مقابله با نيروهای شوروی
در افغانستان. در پی اجرای اين سياست، سيل ورود همه نوع
تسليحات نظامی و افراطی
ترين اسلام گرايان به منطقه سرازير شد. در نتيجه، اسلام
گرايان افراطی ضد-کمونيست
نه فقط از کشورهای اسلامی مانند الجزاير، عربستان سعودی،
مصر و اندونزی، بلکه از
ميان جوامع مسلمان خود ايالات متحده و بريتانيا روانه
اردوگاه های نظامی در
پاکستان شدند. يکی از نمونه های معروف اين اسلام گرايان شيخ
عبدالله اعظم است که در
سالهای 1980 نقش اساسی در به راه انداختن جهاد آمريکايی در
جهان اسلام را بازی کرد.
لورنس رايت در مجله نيويورکر در باره او چنين می نويسد:
«شيخ عبدالله اعظم، روحانی
فلسطينی، دارنده دکترا در حقوق اسلامی از دانشگاه
الازهر قاهره است. او برای
تدريس به دانشگاه سلطان عبدالعزيز در جده رفت و در آنجا
اسامه بن لادن يکی از
دانشجويان او بود.» اعظم تحت حمايت سيا به سراسر جهان سفر می
کرد، در تلويزيون عربستان
سعودی و در گردهمايی ها و تظاهراتی که در ايالات متحده
برگزار می شد، حضور می
يافت. در آن سالها، شيخ اعظم يکی از دارايی های سيا و نماد و
تبلور جهادگران مورد علاقه
آمريکا بود. پيام اعظم روشن بود: شرکت در جهاد نه فقط يک
وظيفه سياسی بلکه يک وظيفه
مذهبی است. هدف از جهاد تنها کشتن دشمن (در آن زمان
روسها) نبوده بلکه دعوت به
«شهادت» نيز هست. فرمول شيخ اعظم برای جهاد ساده بود:
«فقط جهاد و تفنگ، نه
مذاکره، نه کنفرانس و نه گفتگو» و اين همان هدفی بود که دولت
ريگان و سازمان های
اطلاعاتی آمريکا و پاکستان در ارتباط با حضور نيروهای شوروی در
افغانستان دنبال می کردند.
جهاد آمريکايی
در آنموقع نزديک به صد
سال از
آخرين جهاد مسلحانه در جهان اسلام
می گذشت. اما سيا مصمم بود برای رسيدن به هدف خود
در افغانستان، در دوران
جديد يک جهاد مسلحانه راه بياندازد. در تاريخ اسلام چهار
جهاد مسلحانه بمثابه جنگ
عادلانه در برابر متجاوزين و اشغالگران (مسلمان يا کافر)
وجود دارد: اول، جهاد عليه
متجاوزين صليبی در قرن دوازدهم ميلادی و به رهبری صلاح
الدين ايوبی (جهاد عليه
غير مسلمانان اشغالگر)؛ دوم، جهاد مسلحانه صوفيان عليه
اريستوکراسی تاجران برده
در غرب آفريقا در قرن هفدهم ميلادی (جهاد عليه مسلمانان
ستمگر)؛ سوم جهاد وهابی
عليه استعمارگران عثمانی در شبه جزيره عربستان در قرن هجدهم
ميلادی (جهاد عليه
مسلمانان اشغالگر)؛ و چهار، مبارزات ضد استعماری مهدی در سودان
عليه قدرتهای عثمانی-مصر و
انگليس در قرن نوزدهم ميلادی (جهاد عليه اشغالگران
مسلمان و غير مسلمان).
هدف اول ايالات متحده از براه انداختن جهاد افغانستان اين بود که يک ميليارد مسلمان جهان را در يک جنگ صليبی عليه اتحاد شووری متحد کند. مفهوم «جنگ صليبی» بهتر از مفهوم «جهاد» می تواند سياست آمريکا و محتوای آن را تعريف کند. هدف دوم آمريکا دامن زدن به اختلاف بين شيعه و سنی و از آن طريق مقابله با نفوذ اسلام سياسی انقلابی و مهار انقلاب ايران بود. جهاد افغانستان در واقع يک جنگ صليبی عليه جهان اسلام بود.
ويليام کيسی سرپرست سيا در سال 1986 هدايت جهاد افغانستان را به دست گرفت. گام اول سيا متقاعد کردن کنگره آمريکا به سرعت بخشيدن به دخالت آمريکا در افغانستان از طريق اعزام مستشاران نظامی به ميان مجاهدين و دادن موشکهای ضد هوايی استينگر به آنها بود. گام دوم گسترش جنگ چريکی به درون جمهوری های تاجيکستان و ازبکستان اتحاد شوروی بود که تنها بعد از تهديد شوروی به حملات تلافی جويانه بدرون خاک پاکستان، سيا اين بخش از نقشه خود را رها کرد. گام سوم بسيج و جلب افراطيون اسلام گرا از سراسر جهان و آموزش آنها در پاکستان برای جنگيدن در کنار مجاهدين بود. دو گام دوم و سوم ماهيت ايدئولوژيک جنگ بمثابه يک جنگ مذهبی عليه شورویهای کافر را تشديد کرد. افغانستان حتا بيشتر از نيکاراگوئه از طرف آمريکا به ميدان مبارزه ايدئولوژيک تبديل شد.
در نتيجه جهاد آمريکايی در افغانستان، گرايش راست افراطی اسلامگرا که پيش از آن اعضاء و هواداران اندک و پراکنده ای در جهان اسلام داشت از نظر سازمانی، تعداد، مهارت، حوزه فعاليت، اعتماد به نفس و همچنين داشتن يک هدف منسجم رشد نمود. قبل از جهاد افغانستان، اسلام سياسی راستگرا به دو اردوی اصلی تقسيم می شد: آنهايی که همدست و همراه رژيم های آمريکايی از قبيل رژيم های عربستان سعودی و پاکستان بودند، و آنهايی که با اين رژيم ها مخالفت داشتند و آنها را دست نشانده آمريکا و خائن به آرمان فلسطين می دانستند.
برخلاف اسلام گرايانی که اقدام به تشکيل احزاب سياسی می کردند و تلاش داشتند توده های مسلمان را به روند مبارزات سياسی در جهت پيشبرد يک برنامه سياسی-اقتصادی-اجتماعی مشخص بسيج و جلب نمايند، راست افراطی اسلامگرا بغير از دست زدن به اقدامات تروريستی پراکنده در مناطق شهری برنامه ديگری نداشت. قبل از جهاد افغانستان، بخش خارج از حکومت راست افراطی اسلامگرا از نظر اجتماعی و تشکيلاتی عملاً منزوی و ناتوان بود، و در يک بن بست تاريخی بسر می برد، نه از امکان جلب حمايت عمومی برخوردار بود نه می توانست به منابع مادی لازم برای فعاليت های مورد نظر خود دست يابد. دولت ريگان راست افراطی اسلامگر را از اين بن بست تاريخی نجات داد. جهاد آمريکايی در عمل با ايجاد زيرساخت مادی ترور و با استفاده از نمادهای اسلامی برای رسوخ به شبکه ها و جوامع اسلامی، موجب خصوصی سازی خشونت در سطح گسترده ای شد.
جوانب گوناگون جهاد آمريکايی
1- طرح
کلی:
سيا با همکاری نزديک با
سازمان اطلاعاتی پاکستان جزييات نقشه جهاد
افغانستان را تعيين کرد.
برای اجرای نقشه، سيا سلاح و مستشاران متخصص در جنگ های
چريکی از کشورهای مختلف
را، همراه با اطلاعات و داده های نظامی-امنيتی پيرامون
اوضاع داخلی افغانستان، در
اختيار سازمان اطلاعاتی پاکستان قرار می داد. سازمان
اطلاعاتی پاکستان مسؤليت
انتقال سلاح ها به مرز با افغانستان، و سرپرستی و نظارت بر
آموزش مجاهدين افغانی در
داخل پاکستان، و هماهنگ کردن فعاليت آنها در خاک افغانستان
را بعهده داست. علاوه بر
سازمان اطلاعاتی پاکستان، سرويس های اطلاعاتی عربستان
سعودی، مصر، فليپين،
اسرائيل و حتا چين نيز در اجرای نقشه سيا فعالانه شرکت
داشتند. آمريکا آموزه های
خود در هندوچين، جنوب آفريقا، و آمريکای مرکزی را با دقت
تمام بکار می بست. جهاد
افغانستان جنگی بود که آمريکا بدون شرکت مستقيم و از طريق
شرکای رده دوم، سوم و
چهارم خود آن را پيش می برد.
علاوه بر دولت های خط اول جیهه جهاد افغانستان و سازمان های اطلاعاتی آنها، مجموعه ای از موسسات و نهادهای مذهبی و سکولار در خدمت انجام نقشه سيا قرار داشتند و نتيجه کلی اين بود که جنگ به نحو هر چه فراينده تری در مقياس بين المللی خصوصی می شد. ديناميسم خصوصی سازی خشونت در جهاد افغانستان نيروهايی را وارد صحنه کرد که دست به عمليات موسوم به يازده سپتامبر زدند.
اگر سيا جنگ صليبی ضد-شوروی خود در افغانستان را در يک چارچوب ملی سازماندهی می کرد، مجبور می بود عمدتاً بر روی داوطلبان افغانی تکيه کند. اما طرح جنگ بمثابه يک جهاد بين المللی می توانست داوطلبان بسياری را از ميان جمعيت مسلمان سراسر جهان به سوی ان جلب کند.
خارج از پاکستان، کشورهای عربی منبع اصلی داوطلبانی بودند که به افغان-عرب ها موسوم شدند. در سراسر جهان شبکه ای از مراکز جذب داوطلب ايجاد شد که از طريق نقاط اصلی در جهان عرب-مانند مصر و عربستان سعودی- به پاکستان مرتبط می شدند. اين شبکه در نهايت از سودان در جنوب، تا چچن در شما، از اندونزی در شرق، تا کوزوو در غرب را در بر می گرفت. دستگاه حکومتی عربستان سعودی که هم از طرف مردم آنکشور و هم از جانب محافل راست اسلامگرا بخاطر عدم حمايت آن از مبارزات مردم فلسطين مورد انتقاد و فشار قرار داشت، فرصت را مغتنم شمرد و ناراضيان داخلی را به پيوستن به جهاد آمريکايی در افغانستان تشويق کرد. حکومت مصر نيز چشمان خود را بر روی حرکت اسلامگرايان بومی بسمت افغانستان بست. الجزاير به سومين منبع تأمين کننده داوطلب برای جهاد آمريکايی مبدل شد. بنا به گزارش مارتين استون «سفارت پاکستان در الجزيره طی سالهای 1980 بالغ بر 2500 ويزا برای داوطلبان الجزايری صادر کرد.» تعداد داوطلبان و تعليم ديدگان سر به صدها هزار نفر می زد. به گفته استون«تندروهای خارجی که مستقيماً تحت تاثير جهاد اففانستان قرار گرفتند حدود چند صدهزار نفر تحمين زده می شود. افغان-عرب ها نيروی ويژه جهاديون را تشکيل می داند و پيچيده ترين تعليمات را دريافت می کردند. جنگجويان «بريگاد بين المللی اسلامی» که در پيشاور واقع بود، حقوق نسبتاً بالای 1500 دلار در ماه را دريافت می کردند.»
2-نقش اسامه بن لادن: سيا برای رهبری اين جنگ صليبی دنبال يک شاهزاده سعودی می گشت، اما قادر به يافتن چنان کسی نشد. در نتيجه به پسر يکی از خانواده های معروف، متنفذ و ثروتمند که از نزدک با آل سعود ارتباط داشت رضايت داد. بايد بخاطر داشت که اسامه بن لادن از يک خانواده گمنام و بی چيز بيرون نيامده است. بن لادن در دانشگاه های هاروارد و يل آمريکا تحصيل کرد. شاهزاده تُرکی الفيصل، سرپرست وقت سازمان اطلاعاتی عربستان سعودی با موافقت و تأييد ايالات متحده اسامه بن لادن را برای رهبری جهاد افغانستان برگزيد. احمد رشيد، روزنامه نگار پاکستانی می نويسد که اسامه بن لادن در سال 1980 به پيشاور رفت و با رهبران مجاهدين ملاقات کرد، و طی دو سال بعد به دفعات برای جمع آوری کمک مالی به عربستان مراجعت نمود. او در سال 1982 تصميم گرفت در پيشاور مستقر شود. بن لادن در سال 1986 بعنوان مقاطعه کار اصلی کار بر روی پروژه ای را عهده دار شد که سيا نقشه و بودجه آن را تأمين کرده بود:ساختمان مجتمع زير زمينی «خوست» در زير رشته کوه های مرز افغانستان-پاکستان. مجتمع «خوست» شامل انباره های اسلحه و مهمات، يک مرکز آموزشی و يک مرکز درمانی برای مجاهدين می شد. «خوست» همان مجتمعی است که بيل کلينتون در سال 1998 آن را با موشک به آن حمله کرد، همانجايی که ايالات متحده در مرحله آغازين جنگ دوم و کنونی خود در افغانستان برای خارج کردن آن از دست طالبان جنگيد.
3-نقش موسسات مذهبی و خيريه: سيا برای جذب و جلب داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان از سياست رسوخ در نهادها و موسسات مذهبی و خيريه اسلامی استفاده می کرد و اکثر داوطلبان هم نمی دانستند که در خدمت اجرای يکی از غيرانسانی ترين و جنايتکارانه ترين و غير اسلامی ترين نقشه های سيا قرار می گيرند. يک نمونه از اين موسسات مذهبی و خيريه سازمان بين المللی اسلامی «جماعت تبليغی» مستقر در پيشاور است که در آن زمان در کشورهای مختلف، منجمله ايالات متحده شعبه داشت و آزادانه فعاليت می کرد، و جان کوولی پيرامون آن پژوهش ارزشمندی انجام داده است. بنا به گزارش کوولی «جماعت تبليغی» در سال 1926 بدست مولانا محمد الياس ديوبندی تاسيس شد. هدف آن «پاکيزه کردن» مسلمانان بينابينی است «که بسياری از سنن و آداب مذهبی گذشته هندوی خود را حفظ کرده اند.» اين موسسه تا جايی رشد کرده بود که در سال 1988 در کنفرانس سالانه آن که در لاهور پاکستان برگزار شد، بيش از يک ميليون مسلمان از 90 کشور جهان شرکت کردند. در همانسال کنفرانس «جماعت تبليغی» در آمريکای شمالی، با شرکت 6 هزار نفر در شيکاگو برگزار شد. هنگامی که يک معلم مذهبی به نام شيخ محمد الحميدی که به فرانسه مهاجرت کرده بود به جرم جلب مزدور برای مجاهدين افغانی محاکمه و به سه سال زندان محکوم شد، معلوم شد که شبکه عضوگيری «جماعت تبليغی» از شمال آفريقا تا فرانسه را در بر می گرفته است.
سيا در ايالات متحده نيز از سازمانهای مذهبی-خيريه اسلامی قانونی برای عضوگيری استفاده می کرد. ذکر يک مورد می تواند به آشنايی با اين روند کمک کند. بنا به گزارش کوولی، «مرکز پناهندگان افغانی الکيفه» واقع در خيابان آتلانتيک در منطقه بروکلين شهر نيويورک به يک مرکز کليدی برای «جلب و جذب داوطلب و جمع آوری کمک مالی برای جهاد افغانستان تبديل شد و از طرف کارکنان آن به مرکز "الجهاد" معروف شد.» از ميان مبلغين، بسيج گران و عضوگيران فعال در آن مرکز می توان به شيخ عبدالله اعظم و شيخ عمر عبدالرحمان اشاره کرد. اين دو از روحانيون معروفی بودند که برای مدت زمان طولانی با سيا همکاری می کردند. پيش از اين دربازه شيخ اعظم گفته شد. شيخ عبدالرحمان همان شيخ نابينای مصری است که اکنون به جرم انفجار مرکز سازمان تجارت جهانی نيويورک در سال 1993 در آمريکا زندانی است و يکی از شاگردان و مريدان او که چنديد بار در مرکز«الکيفه» حضور يافت شيخ ايمان الظواهری، فرد دوم تشکيلات «القاعده» است.
4- تعليم جهادگران آمريکايی: آموزش داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان به دو بخش آموزش جهادگران و آموزش مربيان و آموزگاران جهادگران تقسيم می شد. مراکز اصلی آموزش داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان در مدارس اسلامی پاکستان قرار داشت که ژنرال ضياءالحق، رييس جمهور پاکستان آنها را بنا به توصيه سيا تاسيس کرده بود. آموزش مربيان و آموزگاران داوطلبان عمدتاً در پايگاه های نظامی در داخل خاک ايالات متحده انجام می شد. کوولی به برخی از اين پادگان ها و پايگاه های نظامی اشاره می کند: «فورت بِرَگ» در ايالت کارولينای شمالی، مرکز آموزشی سيا به نام «کمپ پِری» در ويليامزبرگ در ايالت ويرجينيا، مراکز آموزش نيروهای ويژه سيا در «هاروی پوينت» در ايالت کارولينای شمالی؛ «فورت هيل» در ويرجينيا؛ و «کمپ پيکت» در ويرجينيا.
5- نقش مدارس مذهبی: جهاد آمريکايی در افغانستان مخرب ترين تاثير خود را بر مدارس مذهبی باقی گذاشت و آنها را به مراکزی برای آموزش های سياسی-نظامی تبديل کرد. هدف سيا آن بود که آموزش های چريکی را با تعاليم اسلام در هم آميزد و «چريکهای اسلامی» توليد کند. ديليپ هيرو، روزنامه نگار هندی که در لندن زندگی می کند در باره مواد درسی مدارس مذهبی که جهادگران آمريکايی در آن تعليم می ديدند چنين گزارش می دهد: «تم های غالب اين بود که اسلام يک ايدئولوژی اجتماعی-سياسی کامل است، اينکه اسلام از طرف سربازان بی خدای شوروی مورد تجاوز قرار گرفته است، و اينکه مردم مسلمان افغانستان می توانند با سرنگون کردن رژيم چپگرای افغانستان استقلال خود را بدست آورند.» مدارس مذهبی پاکستان نه فقط درهای خود را بروی اسلامگرايان افراطی سراسر جهان گشودند، بلکه اين موضوع را آموزش می دادند که انقلاب اسلامی در افغانستان پيش درآمدی بر انقلاب های اسلامی در کشورهايی که اکثريت جمعيت آنها مسلمانان هستند خواهد شد(بويژه جمهوری های مسلمان اتحاد شوروی). در اواخر سالهای 1980، مدارس عمده ديوبندی پاکستان «منحصراً داوطلبان افراطی از آسيای مرکزی را می پذيرفتند و به آنها آموزش رايگان و کمک هزينه تحصيلی می دادند.» طالبان از ميان اين طلبه ها بوجود آمد.
مجاهدين طی سالهای 1980، «مرکز آموزشی برای افغانستان» را نيز اداره می کردند. پرويز هودبهوی ضمن گزارشی در باره برخی از کتب درسی مورد استفاده مدارس تحت کنترل اين مرکز می گويد سيا از طريق «يو اس ايد» (آژانس ايالات متحده برای توسعه بين المللی- همان آژانسی که بخشی از آپوزيسيون ايرانی از آن برای فعاليت های تبليغاتی خود پول دريافت می کند) قرارداد 50 ميليون دلاری انتشار کتب درسی مورد نظر خود را به انتشارات دانشگاه نبراسکا واگذار کرد. استفاده از اين کتابها بطور رسمی در سال 1986 شروع شد. يکی از مسائل کتاب رياضيات سال سوم دبستان می پرسد: «يک گروه از مجاهدين به 50 سرباز روسی حمله می کنند. در آن حمله 20 سرباز روسی کشته می شوند. چند نفر روسی فرار می کنند؟» کتاب رياضيات سال چهارم از اينهم جلوتر رفته و مسائل رياضی را برای نوآموزان افغانی و پاکستانی چنين طرح می کند: «سرعت يک گلوله کلاشينکوف 800 متر در ثانيه است. اگر يک روسی در فاصله 3200 متری از يک مجاهد باشد، و آن مجاهد سر روسی را هدف قرار دهد، حساب کنيد چند ثانيه طول خواهد کشيد تا گلوله به پيشانی روسی اصابت کند.» اين برنامه رسماً در سال 1994 خاتمه يافت اما «کتاب های درسی چاپ آمريکا، که کودکان افغانی را تشويق می کرد چشمان دشمنانشان را از حدقه درآورند و يا گوش و پای آنها را قطع کنند، هنوز هم بطور وسيع در افغانستان و پاکستان در شکل اوليه شان وجود دارند.»
مربيان اين مدارس (دولتی و خصوصی) به دو گروه مجاهدين افغانی و جهادگران غير افغانی تقسم می شدند. سرلشکر محمد يوسف، که بمدت چهار سال سرپرستی بخش افغانستان سازمان اطلاعاتی پاکستان را عهده دار بود می گويد:«طی چهار سال من، حدود 80 هزار مجاهد آموزش ديدند.» احمد رشيد تخمين می زند حدود 35 هزار مسلمان افراطی از 43 کشور اسلامی از 1982 تا 1992 در کنار مجاهدين افغانی جنگيذند.
خروج نيروهای شوروی موجب متوقف شدن فعاليت اين مدارس نشد. بين خروج نيروهای شوروی در فوريه 1989 تا سقوط دولت نجبيب الله در آوريل 1992 حداقل 2500 داوطلب خارجی ديگر در اين مراکز آموزش نظامی ديدند. به گفته احمد رشيد در آن سالها بيش از 100 هزار اسلامگرای افراطی از طريق برنامه سيا بطور مستقيم يا غير مستقيم با پاکستان و افغانستان مرتبط شدند. آنچه که به شرايط امروز پاکستان مربوط می شود اين نکته است که اکثر فارغ التحصيلان اين مدارس برای شرکت در رقابت های سياسی پاکستان تربيت می شدند. به نظر طارق علی حدود 2500 مدرسه سالانه حدود 225 هزار فارغ التحصيل تحويل جامعه می دادند، فارغ التحصيلانی که الفبای زبان های اردو و دری را چنين ياد گرفته بودند: «ت» يعنی توپ، «کاف» يعنی کلاشينکوف، «خ» يعنی خون و «جيم» يعنی جهاد.
6- خصوصی سازی خشونت و ترور: آسيب واقعی که سيا وارد کرد اين بود که علاوه بر تأمين پول و اسلحه اسلامگرايان افراطی، اطلاعات برای توليد و گسترش خشونت را خصوصی کرد. اين کار از طريق ايجاد ميليشاهای خصوصی که قادر به ايجاد ترور و وحشت بودند، صورت گرفت. کوولی خاطرنشان می شود که تعليمات سيا در اردوگاه ها و پادگان های ايالات متحده از شيوه های رسوخ برای آزاد کردن زندانی يا اسلحه از پشت خطوط دشمن تا 60 «شيوه مرگبار» را در برمی گرفت. مهارت هايی که به داوطلبان منتقل می شد شامل استفاده از «چاشنی های بمب، بمب ها و مواد منفجره ساعتدار، سلاح های خودکار با مهمات ضد-تانک، دستگاهای به کاراندازی مين و بمب از راه دور می شد.» سيا به اين مهارت ها شيوه های بومی خاص افغانستان مانند بريدن سر و قطع اعضای بدن را اضافه کرد.
گروه خبرنگاران «لوس آنجلس تايمز» که پيامدهای جهاد افغانستان در «چهار قاره» جهان را بررسی کرده به اين نتيجه رسيده است که رهبران کليدی تمام عمليات و حملات تروريستی، از نيويورک تا اسلام آباد، از فرانسه تا عربستان سعودی، از اسپانيا تا کنيا بدون استثنا در اردوگاه های سيا برای تعليم داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان آموزش ديده اند. ژنرال جی. اچ. بينفورد پری، سرپرست ستاد کل ايالات متحده در برابر «کميته نيروهای مسلح سنا» آنکشور که انفجار ظهران عربستان را بررسی می کرد-انفجاری که موجب کشته شدن 19 نظامی آمريکايی و زخمی شدن 250 نفر ديگر شد- در تاييد اين واقعيت گفت: «اخيراً ما شاهد رشد گروه های "فرا-ملی" بوده ايم که از افراط گرايان اسلامی متعصبی تشکيل می شوند که اکثر آنها در افغانستان جنگيدند و اکنون با هدف تاسيس رژيم های بنيادگرای ضد-غرب از طريق بی ثبات کردن دولت های سنتی و حمله به هدفهای آمريکايی و غربی، به کشورهای ديگر رفته اند.»
ديگران، مانند مهفود بنون، جامعه شناس الجزايری، که با خبرنگار «لوس آنجلس تايمز» در الجزيره مصاحبه کرده است، خيلی رک و راست حقيقت را گفته اند: «خود شما اين هيولا را آفريديد! شانزده هزار عربی که در افغانستان آموزش داديد، يک ماشين قتل و کشتار بود که اکنون خود شما را هدف قرار داده است.»
7- قاچاق مواد مخدر در خدمت جهاد آمريکايی: بودجه جهاد افغانستان از منابع مختلف- داخلی، خارجی، خصوصی و دولتی- تأمين می شد. برژينسکی در فوريه 1980 توانست حمايت مالی عربستان سعودی را جلب کند. عربستان سعودی در قبال هر دلار کمک آمريکا به جهاد افغانستان، يک دلار کمک می کرد. بعد از سرکار آمدن دولت ريگان کمک آمريکا به مجاهدين شديداً افزايش يافت. تنها در سال مالی 1987 کمک پنهان آمريکا به مجاهدين بالغ بر 660 ميليون دلار می شد. استيو گالستر، از «آرشيو امنيت ملی» در واشنگتن تخمين می زند «نزديک به سه ميليارد دلار کمک پنهان به مجاهدين داده شده، بيش از کل ديگر عمليان مخفی سيا در دهه 1980.»
در کنار اين کمک های مالی خارجی، درآمد حاصل از تجارت مواد مخدر قرار داشت. تجارت مواد مخدر که از طرف سيا سازماندهی شد و تحت نظارت و حمايت کامل آن قرار داشت، نياز دهقانان فقير به پول نقد را با ظرفيت تجاری و خصوصيات باج خواهی و اخاذی مجاهدين تلفيق کرد. آلفرد مک-کوی گام های مختلف در اقتصاد مبتنی بر قاچاق مواد مخدر را نشان داده است: گام نخست با فشار بر دهقانان برای توليد برداشته می شد «به محض اينکه قلمرويی در داخل افغانستان بدست چريکهای مجاهد می افتاد، آنها به دهقانان دستور می دادند بعنوان ماليات انقلابی ترياک بکارند.» اين بسود دهقانان هم بود زيرا قيمت ترياک در آنموقع پنج برابر قيمت گندم بود. گام دوم ايجاد تاسيسات پالايش ترياک و تبديل آن به هرويين بود. «در آنسوی مرز پاکستان، رهبران مجاهدين و جنگ سالاران محلی با مجوز سازمان اطلاعاتی پاکستان و تحت حمايت کامل آن، صدها واحد توليد هرويين را می چرخاندند.» لارنس ليف-شولتز در سال 1988 در مجله «نيشن» خاطر نشان ساخت که واحدهای توليد هرويين در «منطقه مرزی شمال-جنوب» پاکستان تحت حمايت ژنرال فضل الحق يکی از نزديکان ژنرال ضياء الحق اداره می شدند. گام بعدی حمل و نقل هرويين توليد شده بود که «واحد لجستيک ملی» ارتش پاکستان با استفاده از همان کاميونهايی که «از کراچی سلاح های سيا را می آوردند» آن را عملی می کرد. «اين کاميونها اغلب با بار هرويين و همراه با احکامی از سازمان اطلاعات پاکسنان که آنها را از بازجويی بوسيله پليس معاف می کرد» باز می گشتند. روزنامه «هرالد» چاپ پاکستان در سپتامبر 1985 گزارش داد «کاميونهای مُهر و موم شده واحد لجستيک ملی مواد مخدر حمل می کنند» و «پلس هرگز آنها را بازرسی نمی کند» و اينکه «حدود سه سال و نيم است که اينکار ادامه دارد.» گام آخر پوشش قانونی و حقوقی بود که سيا بطور مستقيم آن را تأمين می کرد: «طی اين دهه قاچاق علنی و گسترده مواد مخدر، اداره مبارزه با مواد مخدر ايالات آمريکا در اسلام آباد هيچ دستگيری يا ضبط عمده ای نداشت.... مقامات آمريکايی از پی گيری اتهامات موجود در باره قاچاق مواد مخدر از طرف متحدين افغانی خود امتناع می کردند، زیرا سياست ايالات متحده در مبارزه با مواد مخدر در افغانستان تابع جنگ عليه نفوذ شوروی در آنجا قرار گرفته بود.»
قبل از جهاد افغانستان، توليد محلی هرويين در پاکستان و افغانستان وجود نداشت. ترياک توليد شده در آن دو کشور برای بازارهای کوچک روستايی و منطقه ای بود. طی جهاد افغانستان، آن تصوير دستخوش تغيير اساسی شد و مناطق مرزی پاکستان-افغانستان به بزرگترين توليد کننده ترياک و هرويين جهان و منبع «75 درصد ترياک جهان با درآمدی بالغ بر چند ميليارد دلار» مبدل شد. «برنامه کنترل بين المللی مواد مخدر» وابسته به سازمان ملل، طی گزارشی که در سال 2001 منتشر کرد بطور دقيق سال 1979- سال شروع جهاد آمريکايی- را سرآغاز روند گسترش سريع توليد ترياک افغانستان معرفی کرد: «تصادفی نيست که طی دوره جنگ طولانی که در سال 1979 شروع شد و هنوز ادامه دارد، افغانستان بعنوان توليد کننده عمده ترياک غيرقانونی ظاهر شد.» تغيير عمده در سال 1985 صورت گرفت. بنا بر همان گزارش، در سال 1980 مناطق مرزی پاکستان-افغانستان کمتر از 5 درصد ترياک جهان را توليد می کردند، اما در سال 19990 توليد ترياک آن منطقه بالغ بر 71 درصد توليد جهانی می شد. سرنوشت افغانستان در اينمورد شبيه سرنوشت برمه است. برمه نيز که يکی از مناطق کوهستانی آسياست، عرصه مداخله سيا در آغاز جنگ سرد بود. آلفرد مک-کوی نتيجه می گيرد که «همانطور که در سالهای 1950، حمايت سيا از نيروهای چيانگ کايچک در ايالات «شان» موجب افزايش توليد ترياک در برمه شد، همانطور هم کمک سيا به چريکهای مجاهد در سالهای 1980 موجب گسترش توليد ترياک در افغانستان و مرتبط کردن واحدهای توليد هرويين پاکستان با بازار جهانی شد.»
تجارت مواد مخدر و اقتصاد هرويينی زندگی سياسی و اجتماعی افغانستان و پاکستان را مسموم کرده است.
پيامدهای ماندگار جهاد
آمريکايی در
پاکستان
جهاد افغانستان خارج از
مرزهای آنکشور، بيش از هر جای ديگر، بر
حکومت و جامعه پاکستان
تاثير گذاشت. نظاميان پاکستان ادعا می کردند که ايجاد
«حکومت
امنيت ملی» در واقع موجب ساختمان يک حکومت اسلامی خواهد شد.
در قلب پروژه «حکومت امنيت ملی»، سازمان اطلاعاتی پاکستان قرار داشت که مجری جهاد افغانستان نيز بود. با توجه به ماهيت جهاد افغانستان بمثابه «يک جنگ آمريکايی، بدون سربازان آمريکايی»، سيا بخوبی می دانست که برای موثر بودن جهاد خود در افغانستان به همکاری کامل سازمان اطلاعاتی پاکستان در افغانستان و در آسيای مرکزی، احتياج دارد.
هر چه جهاد ضد شووری بيشتر رشد می کرد، به همان نسبت هم سازمان اطلاعاتی پاکستان به تبديل شدن به مرکز قدرت آنکشور نزديکتر می شد. اسلامی کردن جنگ ضد-شوروی موجب اسلامی تر شدن حکومت پاکستان در زمان ضياء الحق شد، که اين بنوبه خود موجب اسلامی تر شدن جنگ در افغانستان شد. در نتيجه، سازمان اطلاعاتی پاکستان خود را هر چه بيشتر نگهبان اسلام تصور می کرد. اين روند با مرگ ضياء متوقف نشد ودر زمان نخست وزيری خانم بی نظير بوتو با همان شدت ادامه يافت. اسلامی کردن نهادهای دولتی، قوانين مجازان توهين به مقدسات مذهبی، و همچنين «قانون حدود» (معادل قانون قصاص) و تابعيت قوه قضاييه نسبت به قوه مقننه ادامه يافت.
«جماعت علمای اسلام» حزبی که يک نقش اساسی در جهاد افغانستان بازی می کرد، در سال 1993 بخشی از دولت ائتلافی خانم بوتو شد. «جماعت علمای اسلام» در عمل بازوی سياسی فرقه ديوبندی پاکستان و از حاميان درجه اول طالبان، و محصول ايدئولوژيک مدارس مذهبی ديوبندی است. حضور «جماعت علمای اسلام» در دولت، برای اولين بار به آن حزب فرصت و امکان داد تا روابط خود با سازمان اطلاعاتی پاکستان و ارتش آن کشور را مستحکم کند. اين همکاری خيلی زود به بار نشست و موقعی که طالبان در سال 1995 کابل را تصرف کرد، خانم بوتو طی يک مصاحبه با تلويزيون پاکستان خود را «مادر طالبان» خواند، و اداره اردوگاه های آموزش و تعليم جهادگران به حزب «جماعت علمای اسلام» واگذار شد.
دو روند مرتبط ديگر، تاثير منفی حکومت پاکستان بر جامعه آن را تشديد کرد. پيوندهای نزديک و روابط «خودمانی» سازمان اطلاعاتی پاکستان با سيا، به آن امکان داد تا با استفاده از پيچيده ترين و مدرن ترين وسائل شنود و پاييدن، مردم پاکستان را تحت نظارت و کنترل کامل قرار دهد. از طرف ديگر، دسترسی آسان به اسلحه موجب گسترش جناح ها و گروه های مسلح و بسط به اصطلاح «فرهنگ کلاشينکوفی» شد.
تاثير مرکزی و محوری سازمان اطلاعاتی پاکستان بر جامعه آن کشور حمايت آن از سازمان های متعدد جهادگر بود که در عمل نيروهای شبه نظامی بودند که بنام اسلام فعاليت می کردند. دو گروه مهم شبه نظامی عبارت بودند از «لشکر طيٌبه» و «حرکت الانصار». لشکر طيٌبه حدود پنجاه هزار مليشای مسلح داشت و گروه اصلی در جهاد برای آزاد کردن کشمير بود. حرکت الانصار در حمايت از جهاد افغانستان تشکيل شد و طالبان به رهبری اسامه بن لادن، نيرومندترين و سرسخت ترين بخش گروه حزکت الانصار را تشکيل می داد. بعد از آنکه ايالات متحده در پی حمللات يازده سپتامبر، حرکت الانصار را در فهرست گروه های «تروريست» قرار داد، آن گروه نام خود را به «حرکت المجاهدين» تغيير داد و همچنان به فعاليت خود ادامه می دهد.
مدارس مذهبی که در جريان جهاد سيا تاسيس شده بود، بعد از خروج نيروهای شوروی از افغانستان يا بعد از فروپاشی اتحاد شوری به فعاليت خود ادامه دادند. فارغ التحصيلان سالهای اخير اين مدارس به «موج دومی»ها معروفند که عمدتاً در خدمت رژيم ديکتاتوری پرويز مشرف- که ادامه «حکومت امنيت ملی» ضياء الحق است- قرار دارند.
با رشد «فرهنگ کلاشينکفی» در پاکستان، روند حل و فصل اختلافات سياسی با استفاده از اسلحه گسترش يافته است، تا جايی که شيعيان و سنی های آنکشور هم گروه های مسلح خود را تأسيس کرده اند. سنی ها «سپاه صحابه» و شيعيان «سپاه محمد» را تشکيل داده اند. در پاکستان، همانند افغانستان، «فرهنگ کلاشينکوفی» دست در دست فرهنگ مواد مخدر دارد. افزايش توليد محلی هرويين به افزايش مصرف محلی آن انجاميده است. آمار رسمی معتادان پاکستان که در سال 1977 حدود 130 نفر بود در سال 1988 به 30 هزار نفر افزايش يافت، اما «برنامه بين المللی مبارزه با مواد مخدر» سازمان ملل تخمين می زند که آمار واقعی معتادان هرويين در پاکستان از سطح ناچيز سال 1979 به بالغ بر يک ميليون و سيصد هزار نفر در سال 1985 افزايش يافت. همان گزارش می گويد در سال 1997 تعداد معتادان هرويين در پاکستان بالغ بر يک ميليون و هفت صد هزار نفر می شد. بنا به همان گزارش افزايش تعداد معتادان پاکستان در جهان بيسابقه است.
با توجه به آنچه که گفته شد و با در نظر گرفتن تحولات و رويدادهای اخير پاکستان-وضعيت «جنگ با ترور» ايالات متحده در آن کشور، مانورهای آن برای مشروعيت بخشيدن به ديکتاتوری نظامی ژنرال مشرف، ترور خانم بوتو و غيره می توان ديد که پيامدهای جهاد اول آمريکا در افغانستان هنوز در جامعه پاکستان باقی است، و عليرغم مُد شدن تبليغات و «گفتمان» مربوط به جهاد دوم آمريکا، فرهنگ و قواعد و روابط سياسی-اقتصادی باقيمانده از جهاد اول آمريکا است که هنوز در حکومت و جامعه پاکستان حکمروايی می کند.
توضيح:
مسلمان خوب، مسلمان
بد: آمريکا،
جنگ سرد، و ريشه های ترور،
Mahmood Mamdani, Good Muslim, Bad Muslim: America, the Cold war, and the Roots of Terror, Three Leaves Press, New York, 2004.
در اينجا «سازمان اطلاعاتی
پاکستان» برای عنوان زير انتخاب
شده است:
Inter Services Intelligence
تارنگاشت عدالت