Thu   03 01 2008   8:22

قتل بی نظیر و آینده پاکستان

شهلا صمصامی

پنجشنیه ۱۳ دی ۱۳۸۶
به نقل از سايت ايران امروز

با قتل بی نظیر بوتو، فصل تازه ای در تاریخ کوتاه ولی پرآشوب پاکستان باز می شود. پاکستان با یک نیروی اتمی قوی، امروز بی ثبات ترین کشور در خاور میانه است. این در حالی است که امریکا، بویژه از ۱۱ ستپامبر به بعد اعلام کرد که پاکستان مهمترین متحد امریکا در جنگ و مبارزه با تروریسم است و بیلیون ها دلار برای بازسازی ارتش و مبارزه با القاعده و طالبان در اختیار دولت مشرف قرار داد.

قتل بی نظیر بوتو در روز روشن و در حضور صدها شاهد و ناظر صورت گرفت. مشرف و دولت وی طالبان و القاعده را مسبب می دانند. آخرین گزارش ها حاکی از آن است که مشرف قبول کرده سازمان «اسکاتلندیارد» در تحقیقات چگونگی قتل بوتو با دولت پاکستان همکاری کند. انتخاباتی که بوتو امید داشت شروع یک پروسه دمکراتیک باشد نیز به ۱۸ فوریه موکل گردید.

دختر سرنوشت

بی نظیر در کتابی از زندگی نامه اش، خود را دختر سرنوشت می نامد. زندگی اش مخلوطی از یک پرنسس، زندانی سیاسی و اولین رهبر زن در یک کشور مسلمان است. سرنوشت بی نظیر مانند پدر و دو برادرش با تراژدی خاتمه یافت. بی نظیر، اولین فرزند از چهار فرزند یکی از مالکان ثروتمند منطقه سند بود که در ۲۱ جون ۱۹۵۳ بدنیا آمد. پرستارش انگلیسی بود و دوران تحصیلات دبستان و دبیرستان را در یک مدرسه کاتولیک ویژه نخبگان گذراند. شاهزده ساله بود که به «هاروارد» رفت. در زندگی نامه اش می نویسد: «روزهای زیادی را می گریستم، زیرا باید با پای پیاده خود را به سر کلاس می رساندم. در گذشته، همیشه با راننده شخصی به مدرسه رفت و آمد کرده بودم و حالا در سرمای زمستان باید خودم به دانشگاه میرفتم. اگرچه در آن زمان از اینکار متنفر بودم، ولی این اولین قدم برای ساختن من در زندگی بعدی ام بود.»

بی نظیر از «هاروارد» به «اکسفورد» رفت و در رشته علوم سیاسی، فلسفه و اقتصاد به تحصیلات خود ادامه داد. در «آکسفورد» نخستین زن آسیایی بود که به عنوان رئیس انجمن با پرستیژ «مناظره آکسفورد» انتخاب شد. اگرچه بی نظیر آینده خود را در امور دیپلماتیک می دید، ولی زمانی که در ۱۹۷۷ به پاکستان بازگشت، حادثه کودتا و برکناری پدرش و سپس اعدام وی، زندگی او را تغییر داد.

بی نظیر در کتاب خود می نویسد:«در سلول مرگ پدرم به او قول دادم که راهش را ادامه خواهم داد». باینگونه بی نظیر وظایف رئیس حزب مردم پاکستان را بر عهده گرفت. ولی بزودی این حزب غیرقانونی اعلام شد و طی پنج سال بعد، بی نظیر در زندان انفرادی و یا در خانه زندانی بود. ضعیف و بیمار، در سال ۱۹۸۴ اجازه یافت پاکستان را ترک کند و در لندن اقامت گزید. حوادث عجیب و ناگهانی این خانواده ادامه یافت. برادرش، شاه نواز به طور مرموزی در خانه اش در جنوب فرانسه کشته شد. خانواده بوتو، مرگ ناگهانی شاه نواز را به مأموران جاسوسی پاکستان نسبت دادند. پس از این که ضیاء الحق حکومت نظامی را لغو کرد، بی نظیر در آوریل ۱۹۸۶ به پاکستان بازگشت و در لاهور صدها هزار نفر به استقبال او آمدند. بی نظیر با شجاعت بسیار اعلام کرد که ضیاءالحق باید استعفا دهد زیرا زمان دیکتاتورها به سر آمده است. در انتخابات نوامبر ۱۹۸۸، چند ماه پس از مرگ ضیاءالحق در یک حادثه مرموز سقوط هواپیما، حزب مردم پاکستان به رهبری بی نظیر برنده شد. بی نظیر بوتو در دو دوره نخست وزیری خود، از ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ و همچنین از ۱۹۹۳- ۱۹۹۶ اقدامات مفیدی انجام داد. از جمله لغو محدودیت های مطبوعات و نیز دفاع از حقوق زنان پاکستان. ولی قدرت بی نظیر از جانب دو گروه نیرومند در پاکستان، یعنی ارتش و ملایان محدود شد. در عین حال رکود اقتصادی و افزایش قروض دولت پاکستان، فشار بر طبقه کم درآمد و متوسط را زیاد کرد. آنچه که به اعتبار بی نظیر بوتو صدمه بیشتر وارد آورد، اتهامات فساد و رشوه خواهی بود. این اتهامات به ویژه علیه همسرش آصف علی زرداری موجب شد که وی ۸ سال در زندان بسر برد. این اتهامات چندان هم توخالی نبود، زیرا ثروتی که وی و همسرش جمع آوری کرده بودند بالاخره موجب شد که بوتو از نخست وزیری کناره گیری کرده و پاکستان را ترک کند. قتل ناگهانی مرتضی، برادر دیگر بی نظیر در زمان نخست وزیری اش همچنین سئوال برانگیز بود.

در سال های گذشته، بی نظیر در لندن و دوبی زندگی می کرد و همچنان ریاست حزب مردم پاکستان را بر عهده داشت. وی با سخنرانی های خود و سفر به کشورهای مختلف از اتهامات علیه خویش دفاع کرد و برای برقراری دموکراسی در پاکستان کوشید.

بی نظیر بارها گفته بود که نحوه تربیت او و بزرگ شدنش در غرب و تجربیاتی که بدست آورده، بخش مهمی از هویت او را تشکیل می دهد و معتقد بود در شرایط کنونی او تنها کسی است که می تواند دموکراسی را در پاکستان بوجود آورد. در عین حال جای تأسف است که تنها زن سیاستمدار مسلمان در خاورمیانه، آنهم در یک کشور مذهبی مانند پاکستان با دعوت و نقشه دولت امریکا برای بار سوم وارد صحنه سیاست پاکستان شد. بی نظیر متحد دو نیرویی شد که مورد اعتماد اکثر مردم پاکستان نیستند که یکی مشرف و دیگری امریکا است. بی نظیر بخوبی واقف بود که با چه خطری مواجهه است، ولی براستی در شرایط فعلی، خود را نجات دهنده پاکستان می دید تا جایی که حاضر بود با فداکردن جان خود این تعهد را ثابت کند. قتل بی نظیر او را در قلب میلیونها پاکستانی، مانند پدرش، تبدیل به یک قهرمان تاریخی کرد.

آینده پاکستان

تاریخ خاورمیانه باردیگر ثابت کرد که دست یافتن به آزادی و دموکراسی مشکل تر از آن راهی است که دولت امریکا با نگاه محدود و سیاست های ضد و نقیض خود برای این منطقه تعیین می کند. نمونه بارز این سیاست خارجی امریکا، یعنی آوردن آزادی و دموکراسی به خاورمیانه را با زور و خشونت در عراق دیدیم. پاکستان نمونه دیگری از این سیاست است. در ابتدا هیچکس در کابینه پرزیدنت بوش شکی نداشت که پرویز مشرف یک دیکتاتور است، ولی او دیکتاتوری بود که حاضر به همکاری با امریکا بود. شاید اگر صدام نیز قبول می کرد که کمپانی های بزرگ نفتی امریکایی و انگلیسی استخراج و پخش نفت عراق را بعهده بگیرند، وی هنوز بر سر کار بود و کسی از جنایات صدام شکایت چندانی نداشت. همکاری امریکا با مشرف و پاکستان در حالی ادامه یافته که نه تنها پاکستان مهمترین مرکز تربیت و صدور تروریست است، بلکه از جمله کشورهایی است که بدون اعتراض جهانیان به نیروی اتمی و سلاح های مخرب خود افزوده است.
از جمله برنامه های دولت پرزیدنت بوش، آوردن دموکراسی به کشورهای مسلمان بود. مشرف یک ارتشی بود که با کودتا بر سر کار آمد و با این وجود ،مورد حمایت و اعتماد امریکا قرار گرفت، در صورتی که هدف مشرف هرگز آوردن دموکراسی به پاکستان نبود. جالب این است که تحت عنوان مبارزه با تروریسم، مشرف با طالبان پاکستانی و افغانی معاهده صلح امضاء کرد. تنها چند ماه پیش بود که در پاسخ به آزادیخواهان پاکستانی، وکلا و قضات را به زندان انداخت و اجتماعات را ممنوع کرد. آوردن دموکراسی به پاکستانی که هنوز بخش مهمی از جمعیت آن در مراحل فئودالی و قبیله ای بسر می برد، نه با پول و زور و نه حتا ائتلاف سیاستمداران پیشین امکان پذیر است. در شرایط خطرناک کنونی سئوال مهم این است که آینده پاکستان چه خواهد شد؟ در آینده نزدیک، به نظر می رسد که مشرف سعی خواهد کرد با کمک ارتش، کنترل پاکستان را در دست داشته باشد. امریکا و پرزیدنت پوش هم چاره ای به غیر از حمایت از متحد خود ندارند. در عین حال قتل بوتو می تواند بهانه ای برای کشمکش و جنگ داخلی بین گروه های مختلف قومی و نژادی در پاکستان باشد. اختلافات قومی مشکل تازه ای در پاکستان نیست، ولی اختلافات طبقاتی و تقسیم غیرعادلانه ثروت در شرایط حساس کنونی به مشکلات قبلی می افزاید. برای مثال ناحیه پنجاب که پرجمعیت ترین منطقه است، به دلیل اینکه رهبران ارتش و حکومتی از آن ناحیه هستند، از مزایای بیشتری برخوردار است. بلافاصله پس از قتل بی نظیر احساسات ضدحکومت فدرالی بالا گرفت بطوریکه همسر بی نظیر، آصف علی زرداری که از وی به عنوان جانشین بوتو نام برده می شود، اعلام کرد که حزب مردم پاکستان پشتیبان یک پاکستان متحد و یکپارچه است.

آینده ای که همه به آن فکر می کنند و نگران آن هستند همانی است که سالهاست در حال ساختن و پایه گذاری شدن است و آن حکومت ملایان طالبانی است. شاید در حال حاضر، قدرت ارتش و ارتشیان به قدرت ملایان می چربد، ولی علیرغم حسابگری های امریکا، حوادث تاریخی بار دیگر ثابت کرد ه اند که بویژه در این منطقه از دنیا ، رشته اوضاع می تواند بسرعت از دست زمامداران و حامیان آنها خارج شده و مانند ایران، لبنان و یا فلسطین، نتایجی برخلاف برنامه ریزی های قدرتمندان داخلی و خارجی حاصل گردد.

آنچه قطعی تر به نظر می رسد اینست که قتل بی نظیر بوتو پایان حکمرانی خاندان بوتو باشد. همسرش آصف علی زرداری فاقد اعتبار، مشروعیت، تجربه و شخصیتی است که رهبری حزب به آن نیاز دارد. پسر ۱۹ ساله بوتو، نوجوانی است که پاکستان آنقدر وقت ندارد تا صبر کند که او به سن و تجربه لازم برای اداره کشور برسد. مشرف و نواز شریف نیز قدرت نجات کامل پاکستان را از اتفاقات آینده ندارند.

زمزمه هایی در مورد انشعاب حزب مردم پاکستان به گوش می رسد. بدین معنی که بخش بوتو از بخش دیگر حزب جدا شود. در این صورت، شاید حزب بتواند از نیروهای دمکرات و تحصیل کرده، مانند آن وکلایی که به زندان افتاده بودند استفاده کند. چنانچه انتخابات در ماه آینده، یک انتخابات واقعی باشد، امید بارورشده نهال های تازه رس دمکراسی در پاکستان وجود دارد. به این منظور دولت پرزیدنت بوش باید تغییر سیاست داده و از یک انتخابات منصفانه پشتیبانی کامل به عمل آورد. این انتخابات برای پاکستان و امریکا حائز اهمیت بسیار است.